Toshkent davlat iqtisodiyot univyersityeti a. Sh. Bekmurodov, Z. A. Abdullayev, B. M. Badalov

 
 
;
r
I
d
d



(7)
 
;
r
I
f
f



bu yerda r - berilgan shoshilinchdagi, ishonchlilikdagi va likvidligidagi aktivlar 
bo‗yicha foydaning real me‘yori. 
Shunday qilib, nazariy jihatdan 
f
d
f
d
I
I





va (4) hamda (7) 
modellarning qo‗llanilishi bir xil natija berishi kerak. Amaliyotda esa bir qator 
omillar (davlat pul-kredit siyosati, kapitalning harakatlanishi cheklashlar, milliy 
soliq stavkalaridagi farqlar vah.k.) mavjud bo‗lib, ular sababli foiz stavkalari tengli 
modeli, xarid qobiliyati tengligi kabi xalqaro moliya bozori rivojlanishining eng 
umumiy qonuniyatlarni faqat birlamchi baholash uchungina foydalanilishi mumkin. 
Valyuta kursi xalqaro valyuta kursi kategoriyasi kabi valyutaning 
konvertatsiyalanuvchanligi – rezident va norezidentlarning milliy valyutani chet el 
valyutasiga almashtirish qobiliyati tushunchasi bilan yaqindan bog‗liq. 
Valyutaning to‗la konvertatsiyalanuvchanligi eng keng tushunilganda chet yel 
tovarlari yoki xizmatlarini sotib olishni istagan mazkur mamlakat fuqarolari 
(rezidentlar) milliy valyutalarini yagona milliy valyuta bozorlarida barcha joriy 
operatsiyalarga nisbatan qo‗llaniladigan bir xillashtirilgan kurs bo‗yicha milliy
valyutaga almashtirish hisobga milliy valyutani erkin sotishlari mumkinligini 
anglatadi; bunda joriy operatsiyalardan olingan mahalliy valyuta mablag‗lariga ega 
chet elliklar (norezidentlar) esa pullarni o‗sha kurs bo‗yicha sotishlari mumkin yoki 
shu valyutada ustunlik qiluvchi narxlar bo‗yicha mahalliy tovarlarni erkin sotib 
olishlari mumkin. Valyutaning to‗la yoki erkin konvertatsiyalanuvchanligi – bu 
tylov balansining joriy operatsiyalari schyoti bo‗yicha ham (gap asosan tashqi 
savdo operatsiyalari to‗g‗risida bormoqda), to‗lov balansi kapitallari (kreditlar va 
investitsiyalar) harakati schyoti bo‗yicha ham har qanday nazoratning yo‗qligidir. 

---

To‗la konvertatsiyalanuvchanlik tushunchasi ichki va tashqi konvertatsiyalanuv-
chanlikni o‗z ichiga oladi. 
Ichki konvertatsiyalanuvchanlik
– rezidentlarning ichki 
bozorda chet el valyutasi bilan operatsiyalar bajarish, shuningdek chet el 
valyutasida moliya aktivlari bilan operatsiyalar bajarish huquqidir. 
Tashqi 
konvertatsiyalanuvchanlik
– rezidentlarning norezidentlar bilan chet el 
valyutasidagi aktivlar bilan operatsiyalar bajarish huquqidir
 
Valyutalarning faqat ichki yoki faqat tashqi konvertatsiyalanishining mavjud 
bo‗lishi mamlakatda ayrim valyuta operatsiyalari bo‗yicha valyuta cheklashlari 
borligini anglatadi, shuning uchun mazkur valyutani qisman konvertatsiyalanvchi 
valyutalarga kiritish mumkin. Valyuta cheklashlari – bu davlatning milliy 
valyutaning barqaror valyuta kursini qo‗llab-quvvatlash uchun qaratilgan tartibga 
soluvchi tadbirlaridir (4.1- jadval).