Toshkent davlat iqtisodiyot univyersityeti a. Sh. Bekmurodov, Z. A. Abdullayev, B. M. Badalov

 
4.2.
 
 Xalqaro valyuta tizimlari: shakllanishi va rivojlanishi.
Yangi valyuta tizimining shakllanishi quyidagi bosqichlarni o‗z ichiga oladi: 
1.
Shakllanish - 
ya‘ni yangi tizim amal qilishi uchun tamoyillarni aniqlash va 
eski tizimning xulosalarini chiqarish; 
2.
Tarkibiy yaxlitlikni shakllantirish
- yangi tizim tamoyillarini ishlab 
chiqish va faolllashtirish; 
3.
Yangi valyuta tizimining shakllanishi - 
tugallangan yaxlitlik va 
elementlarning o‗zaro bog‗likligi asosida amal qiluvchi to‗laqonli tizim. 
Xalqaro valyuta bozori shakllanishining asosiy shart-sharoitlari quyidagilarni 
keltirish mumkin:
1.
Xalqaro iqtisodiy aloqalarning rivojlanishi; 
2.
Xalqaro valyuta tizimining yaratilishi (XIX asr); 
3.
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining rivojlanishi; 
4.
Bank ishining kontsentratsiyasi va markazlashuvi, xorijiy valyutada vakillik 
hisoblar tizimining rivoji; 
5.
Zamonaviy transport va aloqa vositalarining rivojlanishi; 
6.
Xalqaro hisob-kitoblarda kredit vositalarining keng rivojlanishi. 
Xalqaro vayuta tizimi evolyutsiyasi: 
1.
Parij valyut tizimi (1816-1914 yy.) oltin tanga standarti (oltin pariteti 1978 
yilga amal qilgan, oltin quyma standarti 1914-1941yy.). 
2.
Genuya valyuta tizimi (1922-1944 yy.) oltin deviz standarti
3.
Bretton-Vuds valyuta tizimi (1944-1976 yy.) oltin deviz (oltin dollar) 
standarti 
4.
Yamayka valyuta tizimi (1976-1978 yy.) SDR standarti 
5.
Yevropa valyuta tizimi (1979-1998yy.) (mintaqaviy) EKYu standarti 
6.
Iqtisodiy va valyuta ittifoqi YeI (1999y.) yevro
Xalqaro valyuta bozorining rivojlanishi ko‗p jihatdan amalda mavjud bo‗lgan 
valyuta tizimlari bilan chambarchas bog‗liq. O‗z navbatida, xalqaro valyuta tizimi 
paydo bo‗lib 200 yildan buyon rivojlanib kelmoqda. Xalqaro valyuta tizimining 
evolyutsiyasi davomida bir nechta valyuta tizimlari paydo bo‗ldiki, ular o‗zining 
zaifligi tufayli inqirozga uchradi yoki xalqaro iqtisodiy tartibdagi o‗zgarishlarni 
yengish yo‗lida takomillashib bordi. 
Dastlabki valyuta tizimi –