Toshkent davlat iqtisodiyot univyersityeti a. Sh. Bekmurodov, Z. A. Abdullayev, B. M. Badalov

Sindikat
–bu monopol birlashmalarining 
tashkiliy shakli bo‗lib, unga kiruvchi kompaniyalar tijorat mustaqilligini yo‗qotgan, 
biroq huquqiy va ishlab chiqarish erkinligi saqlanib qolingan. Boshqacha so‗z bilan 
175
Yu.A.Golikova.Transnatsionalnie korporatsii:opredelenie sushnosti i xarakteristika deyatelnosti v sovremennix 
usloviyax. Vestnik NGU.Seriya:Sotsialno–ekonomicheskie nauki.2010.Tom 10, vipusk 4. 34–36s. 
176
Kreydich T.V.
 
Tendentsii transnatsionalizatsii mirovoy ekonomiki v usloviyax globalizatsii. Vestnik MGTU, tom 
13,
№1, 2010 g. str.–210. 

---

200 
aytganda, 
sindikatda 
buyurtmalar 
taqsimoti,mahsulotlar 
ta‘minoti 
markazlashtirilgan tartibda amalga oshiriladi. 
2.
TMK larning ikkinchi avlodi 1918–1939 yillarda trestlar ko‗rinishida 
shakllangan.
Trest
–kapitalistik monopoliya shakli bo‗lib, birlashuvchi korxonalar 
o‗zlarining ishlab chiqarish va tijorat mustaqilliklarini yo‗qotib, yagona 
boshqaruvga bo‗ysunadi.
3.
TMK larning uchinchi avlodi 1945–1960 yillarda kontsern va 
konglomeratlar ko‗rinishida faoliyat yuritgan.
Kontsern
(nem.
der Konzern
)–
sanoatning 
turli 
tarmoq 
kompaniyalarining 
moliya–sanoat 
guruhi. 
Masalan, Mitsubishi kontserni tarkibiga avtomobil, elektronika, kema qurilishi 
sohasidagi korxonalar va sanoatning boshqa tarmoqlari kiradi. Bunda 
ishtirokchilarning huquqiy va xo‗jalik mustaqilliklari saqlangan xolda yyetakchi 
moliya tizimlari tomonidan koordinatsiya qilinadi. Kontsernning asosiy ustunliklari 
moliyaviy va boshqa resurslar kontsentratsiyasi hisoblanadi. 
Konglomerat
–ishlab 
chiqarishda umumiylik bo‗lmagan, qaysiki yagona moliyaviy nazorat maqsadida 
turli-tuman 
korxonalar 
tarmoqlari, 
ularning 
gorizontal 
va 
vertikal 
integratsiyalashuviga bog‗liq bo‗lmagan xolda paydo bo‗lgan turli firmalar 
qo‗shilishi natijasida kompaniyalar integratsiyalashuvining tashkiliy shakli.
4.
TMK larning to‗rtinchi avlodi 1970–1980 yillar.
5.
TMK larning beshinchi avlodi XXI asr boshida globallashuvning 
mintaqalashuvi jarayonlari davri.
TMK larning tahlil etishda ―transmilliylashuv indeksi‖ tushunchasi 
qo‗llaniladi.Transmilliylashuv indeksining ikki turi mavjud. Kompaniyalar 
transmilliylashuv indeksi u yoki bu TMK ning xorijda tovar (xizmat)lar ishlab 
chiqarishga jalb qilinish darajasi quyidagi uchta ko‗rsatkichning o‗rtacha arifmetik 
usulda hisoblash orqali aniqlanadi
177
: 

TMK ning umumiy aktivlari hajmida xorijidagi aktivlar ulushi; 

TMK ning umumiy sotuv hajmida xorijdagi sotuv ulushi; 

TMK umumiy xodimlar sonida xorijdagi xodimlar soni.
Mamlakat transmilliylashuv indeksi u yoki bu mamlakat uchun xorijiy 
TMKlar ahamiyatini baholaydi va unda quyidagi ko‗rsatkichlar hisoblanadi: 

to‗g‗ridan-to‗g‗ri xorijiy investitsiyalarning mamlakat ichidagi jami 
kapital qo‗yilmadagi ulushi; 

mamlakatda jamg‗arilgan to‗g‗ridan-to‗g‗ri xorijiy investitsiyalarning 
mamlakat YaIM ga nisbati; 

xorijiy korporatsiyalar filiallaridagi ishlab chiqarishning mamlakat YaIM 
dagi ulushi;

xorijiy korporatsiyalar filiallarida band bo‗lganlarni mamlakatdagi 
umumiy band aholi sonidagi ulushi.
177
Mirovaya ekonomika i mejdunarodnie ekonomicheskie otnosheniya:uchebnik.–Izd.S obnovleniyami/ pod red. 
prof. A.S. Bulatova, prof. N.N. Liventseva.– M.: Magistr: INFRA-M, 2013.155–156s. 

---