Toshkent davlat iqtisodiyot univyersityeti a. Sh. Bekmurodov, Z. A. Abdullayev, B. M. Badalov

Foiz stavkalarining o„lchanishi
Bank tomonidan berilayotgan bayonotga ko‗ra bir-yillik depozitlar foiz 
stavkasi yillik 10 % deb belgilanishi sodda ko‗rinishga ega bulishi mumkin, aslida 
stavkaning mohiyati foiz stavkasining hisoblanishi yo‗liga bog‗liq bo‗ladi. 
8.3-jadval 
$100 qiymatidagi mablag„ning yil oxirida yillik 10%li stavkada birlik 
tebranish samaradorligi 
Birlik tebranishi 
$100 mablag‗ning yil oxiridagi qiymati 
Yillik (
m=1
) 
110.00 
Yarim yillik (
m=2
) 
110.25 
Choraklik (
m=4
) 
110.38 
Oylik (
m=12
) 
110.47 
Haftalik (
m=52
) 
110.51 
Kunlik (
m=365
) 
110.52 
Birlik tebranish foiz stavkasining o‗lchanish birliklarini anglatadi. Bir birlik 
tebranish bilan ko‗rsatilgan stavka turli birlik tebranish bilan ekvivalent stavkaning 
almashtirish imkonini beradi. Mazkur natijalarni umumlashtirish uchun A 
miqdordagi mablag‗ 
n
yil uchun yillik R foiz stavkasi bilan investitsiya qilingan. 
Agar stavka har yil uchun bir marta birlashtirgan bo‗lsa, investitsiyaning oxirgi 
qiymati qo‗yidagicha bo‗ladi: 
Agar stavka har yil uchun 
m
martaga birlashtirgan bo‗lsa, investitsiyaning 
oxirgi yalchi qiymati 
Qachonki, 
, stavka ba‘zan 
ekvivalent yillik foiz stavkasi
kabi asoslanadi. 
Nolli stavkalar 
n-yillik nol kuponli foiz stavkasi bu investitsiya faoliyatidan olingan foiz 
stavkasi bo‗lib, bugungi kundan boshlanib n-chi yili tugaydi. Bu yerda oraliq 
to‗lovlar yo‗q. n-yillik nol kuponli foiz stavkasi bu ba‘zan n-yillik spot stavkasi, n-
yillik nolli stavka yoki n-yillik nol kabi ham ataladi. 
Obligatsiya narxining shakllanishi 
Ko‗p sonli obligatsiyalar o‗z egasiga davriy ravishda kuponlar to‗lanishini 
ta‘minlaydi. Obligatsiyalarning asosi (nominal qiymati yoki o‗z bahosi deb ham 
ataladi) uning o‗z davri tugagan vaqtda to‗lab beriladi. Obligatsiyalarning nazariy 
qiymati obligatsiya egalari tomonidan olinadigan barcha naqd pul oqimining joriy 

---

qiymati bilan aniqlashtiriladi. Ba‘zan obligatsiyalar bilan savdo qiluvchilar ma‘lum 
obligatsiyaning barcha naqd pul oqimlari uchun bir xil chegirma stavkasini 
qo‗llashadi, lekin aniqroq yondashuv bu har bir naqd pul oqimiga turli nolli 
stavkaning qo‗llanishidir. 
Svop 
Svop shartnomalari ilk bor 1980 yillarning boshlarida amalga oshirila 
boshlandi. O‗sha davrdan buyon moliyaviy bozorda misli ko‗rilmagan o‗sish 
kuzatildi. Hozirgi kunda svop derivativlar bozorida markaziy muhim o‗rinni 
egallaydi. Svop o‗zi bu kelgusida naqd pul mablag‗larini ikki kompaniyalar 
o‗rtasida ayriboshlash uchun birjadan tashqari kelishuv hisoblanadi. Shartnoma 
naqd pul mablag‗ini qaysi kunda to‗lanishi va qaysi yo‗l orqali hisoblanishini 
anglatadi. Odatda, naqd pul mablag‗ini hisoblanishi foiz stavkasi, ayriboshlash 
stavkasi yoki boshqa turdagi bozor o‗zgaruvchilarinig kelgusidagi qiymati o‗z 
ichiga oladi. Forvard shartnomasi bu svopning eng sodda varianti hisoblanadi. 
Tasavvur qiling, hozir 2012- yil 1- marti va ma‘lum bir kompaniya 1 yili ichida har 
bir unsiya uchun $1200dan 100 oltin unsiyasini sotib olish uchun forvard 
shartnomasini amalga oshirmoqda. Bunda kompaniya 1 yilli ichida bu oltin 
miqdorini qo‗lga kiritishi bilanoq uni sotishga harakat qiladi. Forvard shartnomasi 
shuning uchun bu yerda svopga ekvivalent hisoblanadi, ya‘ni 2012- yil 1- martda 
$120,000 va 100S olinadi, bu yerda S o‗sha kundagi 1 oltin unsiyasining bozor 
narxi hisoblanadi.