Toshkent davlat iqtisodiyot univyersityeti a. Sh. Bekmurodov, Z. A. Abdullayev, B. M. Badalov

8.3. Xalqaro derivativlar bozoridagi ishtirokchilar (moliyaviy aktivlar 
savdogarlari) 
Derivativlar bozori hozirgi kunga qadar yetarli darajada muvaffaqiyatli 
rivojlanib kelmoqda. Bunning asosiy sababi bu turli savdogarlarning o‗ziga jalb 
etganligi va ularning likvidlilik darajasi juda yuqoriligi bilan xarakterlanadi. 
Qachonki investorlar bu shartnomalarning bir tomoni egasi bo‗lishini xohlashsa, 
shartnomalarning ikkinchi tomoning egasi bo‗lishni xohlovchilarning topilishi 
muammo emas. 
Savdogarlarning uchta katta kategoriyalar farqlanadi: xedjerlovchilar 
(Hedgers
), spesulyatorlar (
Speculators
) va arbitrajchilar (
Arbitrageurs
). 
Xedjerlovchilar bozordagi o‗zgaruvchilarning kelgusidagi mumkin bo‗lgan 
faoliyatlarida yuzaga keladigan risklarni kamaytirish yoki ulardan himoyalanish 
uchun derivativlvrdvn foydalanishadi. Spekulyatorlar esa derivativlardan, bozordari 
mavjud o‗zgaruvchilarning kelgusidagi o‗zgarishlaridan foyda ko‗rishda maqsadida 
ulardan foydalanadi. Arbitrajchilar esa ikki yoki undan ko‗proq instrumentlardan 
keladigan daromadni olish uchun derivativlarni ayriboshlash pozitsiya egalari 
hisoblanishadi. Ushbu maqsadlarda derivativlardan foydalauvchilar bular xedjerlar 
bo‗lib ular asosan fondlarni xedjerlashda ishlatishadi. Keyingi boblarda ushbu 
faoliyat bilan shug‗ullanuvchilar faoliyati batafsil yoritiladi.
Xedjerlovchilar 
Xedjierlash faoliyatida forvard va optsion shartnomalaridan foydalanishda ular 
o‗rtasida fundamental farq mavjud. Forvard shartnomasida narxni belgilash orqali 
risk netrallashtirishga qaratiladi, ya‘ni xedjerlovchi shartnomada ko‗rsatilgan 
moliyaviy aktivni olish uchun to‗lovni amalga oshiradi. Optsion shartnomasida esa 
sug‗urta ta‘minlanadi. Xedjerlovchilar investorlar uchun o‗zlarini kegusida salbiy 
narx shakllanishi natijasida zarar ko‗rishlaridan himoya qilishni, ya‘ni yaxshi narx 
shakllanishidan foyda ko‗rishlari uchun imkon yaratishlarini maslahat berishadi. 
Forvard shartnomalaridan optsionlarning farqli jihati oldindan to‗lanadigan to‗lovni 
o‗z ichiga oladi.