3
KIRISH
Bank sohasidagi hozirgi holat tahlili
bank sektorida davlatning
yuqori darajadagi aralashuvi, davlat ishtirokidagi banklarda menejment
va
tavakkalchiliklarni
boshqarish
sifatining
yetarli
emasligi,
iqtisodiyotda moliyaviy vositachilikning past darajasi kabi bank
sektorini iqtisodiy yangilanishlar va jamiyat ehtiyojlariga mos ravishda
qator tizimli muammolar soha rivojlanishiga to‘sqinlik qilayotgan edi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 12-mayda qabul
qilingan “2020–2025-yillarga mo‘ljallangan O‘zbekiston Respubli-
kasining bank tizimini isloh qilish strategiyasi to‘g‘risida”gi Farmoni
ushbu masalalarni yechishga qo‘yilgan muhim qadam bo‘ldi.
Bugungi kunda banklar tomonidan ko‘rsatilayotgan moliyaviy
xizmatlarning
ommabopligini oshirish, banklarning hududlarga kirib
borishini kengaytirish va barcha aholi punktlarida bir xil turdagi
xizmatlar ko‘rsatilishini taʼminlash bo‘yicha qo‘shimcha choralar
ko‘rilishi lozim. Iqtisodiyotni raqamlashtirish sharoitida O‘zbekiston
bank tizimi ishonchliligi va barqaror rivojlanishini ta’minlash hamda
tashqi inqiroz holatlarining salbiy ta’siriga uchramaslikning oldini
olish muhim ahamiyatga egadir. Shunga qaramasdan,
hozirgi kunda
banklarda bozor talablariga mos keluvchi xizmat turlarini tatbiq qilish,
mijozlarning talab va takliflarini hisobga olish, ularga xizmat
ko‘rsatishning yangi usullarini joriy etish, yangi kredit vositalarini
qo‘llash, turli kredit institutlarini tashkil etish bilan bog‘liq
islohotlarni yanada jadallashtirish zarurligini yuzaga keltirmoqda.
O‘zbekiston Respublikasi iqtisodiyotini yuqori va barqaror
sur’atlarda o‘sishini va raqobatbardoshligini ta’minlash mamlakat
bank tizimining va uning muhim tarkibiy qismi bo‘lgan tijorat banklari
faoliyatining barqarorligini ta’minlash zaruriyatini yuzaga keltiradi. Bu
esa “Bank ishi” fanini o‘rganishga nisbatan yangi talablarni qo‘yadi.
Ushbu darslikda tijorat banklari faoliyatining
barcha soha va
yo‘nalishlari, xususan, banklarning aktiv va passivlari, likvidliligi,
to‘lovga qobilligi va moliyaviy barqarorligi, tijorat banklari faoliyatini
tartibga solish va nazorat qilish masalalari o‘z aksini topgan.
“Bank ishi” fanining maqsadi bo‘lib, talabalarda tijorat banklari
tomonidan
mijozlarga
ko‘rsatilayotgan
moliyaviy
xizmatlar,
banklarning likvidliligi, to‘lovga qobilligi, moliyaviy barqarorligini
4
ta’minlash yo‘llari, Markaziy bank
tomonidan tijorat banklari
faoliyatini tartibga solish va nazorat qilish bo‘yicha chuqur bilim va
ko‘nikmalarni hosil qilishdan iborat.
Bu fanning maqsadi va vazifasi talabalarni bank tizimida mustaqil
faoliyat yuritishga tayyorlash va hozirgi sharoitda mustaqil qarorlar
qabul qilish ko‘nikmasini vujudga keltirishdan iboratdir.
“Bank ishi” fani bank tizimi uchun iqtisodchi bankirlarni
tayyorlashda yetakchi maxsus ixtisoslik fani hisoblanadi. Unda bank
ishining aniq masalalari, bozor iqtisodiyoti sharoitida kreditni
rivojlantirish
qonuniyatlari, kreditning asosiy tamoyillari asosida
xo‘jalik subyektlarini kreditlash, kredit ressurslari va kreditlarni
boshqarish asoslari, mijozning kreditga layoqatliligi, likvidliligi, tijorat
banklarining likvidligi, foydasi, valyuta va boshqa operatsiyalarini,
banklarning foiz siyosati va risklari kabi masalalar ko‘rib chiqiladi.
Bank ishi fani Toshkent davlat iqtisodiyot universitetining
korporativ boshqaruv fakulteti 2-4
kurs
talabalariga asosiy
mutaxassislik fani sifatida o‘qitiladi.
“Bank ishi” fani institutda o‘rganiladigan boshqa iqtisodiy fanlar
bilan uzviy bog‘liqdir. “Bank ishi” fanini chuqur va mukammal
egallab olish uchun talabalar quyidagi fanlar bo‘yicha bilimlar olishlari
zarurdir: “Pul, kredit va banklar”, “Bank statistikasi”, “Pul-kredit
orqali muvofiqlashtirish”, “Xalqaro valyuta-kredit munosabatlari”,
“Bank auditi”, “Banklarda buxgalteriya hisobi va operatsion texnika”,
“Moliyaviy va boshqaruv tahlili”, “Investitsiyalarni tashkil etish va
moliyalashtirish”, “Bank menejmenti va marketingi” va boshqalar.
Mamlakatimizda faoliyat yuritayotgan 32 ta tijorat banklarining
bajarayotgan operatsiyalari va ko‘rsatayotgan xizmat turlari hamda
ajratayotgan
kreditlari
iqtisodiyotni
rivojlantirishda
muhim
ahamiyatiga
ega.
O‘z navbatida,
iqtisodiyotda tarmoqlarini
rivojlantirishda bank tizimi asosiy bo‘g‘indir. Shunga ko‘ra, bank ishi
faoliyatida ish yuritadigan mutaxassislarga alohida talablar qo‘yiladi.
Bank ishi fani asosiy ixtisoslik fani hisoblanib, iqtisodiyot
bo‘g‘imining ajralmas qismi hisoblangan bank timiziga kadrlar
yetkazib berishda muhim rol o‘ynaydi.
Fanni o‘zlashtirishda darslik, o‘quv va uslubiy qo‘llanmalar,
ma’ruza matnlari, tarqatma materiallar, elektron materiallar va virtual
stendlardan foydalaniladi. Ma’ruza va amaliy mashg‘ulot darslarida
5
mos ravishdagi ilg‘or pedagogik texnologiyalardan foydalaniladi.
Talabalarning
“Bank ishi” fanini o‘zlashtirishlari uchun
o‘qitishning ilg‘or va zamonaviy usullaridan foydalanish,
yangi
informatsion-pedagogik
texnologiyalarni
tatbiq
etish
muhim
ahamiyatga egadir. Shuningdek, fanni o‘zlashtirish jarayonida
kompyuter texnikasidan foydalangan holda ba’zi tijorat banklar
faoliyatida qo‘llaniladigan mijozlarni kreditlash va loyihalarni
moliyalashtirish, xo‘jalik subyektlari o‘rtasida hisob-kitoblarni olib
borish bilan bog‘liq kompyuter dasturlari bilan tanishadilar. Fanning
ba’zi mavzularini yoritishda audio va video texnikadan foydalaniladi.
