Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

2-jadval

Xalqaro ishlab chiqarish kooperatsiyalarini sinflashtirish

Kooperatsion aloqalarning asosiy usullari quyidagilar:

1. Birgalikda dasturlarni amalga oshirish;
2. SHartnomaviy ixtisoslashuv;
3. Qo’shma korxonalar (ishlab chiqarish) barpo qilish.
Birinchi usul - birgalikda dasturlarni amalga oshirish XICHK da ikki shaklda
pudrat kooperatsiyasi va qo’shma korxonalar ko’rinishida bo’ladi. Pudrat
kooperatsiyasi sanoatdagi eng qadimgi tur bo’lib, uning moxiyati shartnomaning
birinchi tomoni (buyurtmachi) ikkinchi tomonga (bajaruvchi) bajariladigan ish
uchun (vaqti, xajmi, sifati va boshqa) oldindan aniq talab qo’yadi. Pudrat ishlab
chiqarish kooperatsiyasi ikkita ko’rinishga ya’ni «klassik» pudrat bo’yicha
maxsulotlar tayyorlash va yangi maxsulot ishlab chiqarishdan iborat.
Ishlab chiqarish kooperatsiyasidagi ikkinchi usul shartnomali ixtisoslashuv tomonlarning o’zaro kelishuvi asosida bir xil maxsulotlarni birgalikda ishlab
chiqarish, birgalikda tadqiqotlar va ishlanmalar olib borish kabilardan iborat.
Uchinchi, qo’shma korxonalarni barpo qilish kooperatsiyaviy aloqalarda
muxim o’rin tutadi va bugungi kunda eng keng tarqalgan usuldir. Bunday
kooperatsion integratsiyada bir necha mamlakatlarning kapitali o’zaro kelishilgan
maqsadlarini amalga oshirishda ishtirok etadi.

Barcha mamlakatlarda va regionlarda ziroatchilik tarmoqlari qishloq

xo’jaligining, umuman iqtisodiyotning muxim tarmog’i sifatida katta o’rin tutadi.
Ziroatchilikning muxim tarmoqlari don xo’jaligi, texnika ekinlari, sabzavotchilik
va kartoshkachilik, bog’dorchilik va uzumchilikdir. Bu va boshqa yanada
tabaqalashgan ziroatchilik tarmoqlarining bulinishi shartlidir. Ziroatchilik oziqovqatning asosiy qismini bir yillik o’simliklar beradi. (don, texnika ekinlari,
sabzavot va boshq.)
qadimdan ziroatchilikning ikki tipi-sug’orma va nosugorma (lalmikor)
dexqonchilik mavjuddir. Sug’orma dexqonchilik maydonlari 230 mln. gektar
bo’lib, ziroatchilik maxsulotlarining 50% beradi. Yer shari bo’yicha 30%
sug’oriladigan maydonlar Xitoy, 14%, Xindistonga, to’g’ri keladi, shuningdek
AQSH, Rossiya, Markaziy Osiyo davlatlari (O’zbekiston), Pokiston, Meksika,
Italiya, Avstraliya mamlakatlarida xam katta sugoriladigan maydonlar mavjuddir.
Keyingi yillarda qurg’oqchil va yog’inlarning mavsumiyligiga bog’liq
bo’lmagan mo’’tadil va tropik mintaqalarda sug’orma dexqonchilik yuqori va
barqaror xosil olish maqsadida kengaytirilmoqda.