Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti «sotsiologiya»

Norasmiy tashkilot – shaxslararo va guruhlararo munosabatlarning oqibatida sotsial aloqalar, normalar va harakatlarning tasodifiy ravishda qaror topgan tizim.

Norasmiy tashkilot ikki turda bo‘ladi. Birinchisi, rasimy tashkilotdan tashqarida qaror topgan norasimy tashkilot. Unda ma'lum rasmiy tashkilot tarkibidagi individlar tomonidan tasodifan shakllantirilgan norasmiy munosabatlar asosiy o‘rini egallaydi. Ishdagi ma'lum xizmatni bajarishga yo‘naltirilgan, ammo instruksiya va qoidalar bilan belgilanmagan, ya'ni rasmiy jihatdan tasdiqlanmagan munosabatlar. Misol uchun sex boshliqlarinitg ma'lum qo‘yilgan maqsadni amalga oshirishda tepaning buyrug‘ini kutmasdan o‘zaro kelishib ishlashlari.

Norasmiy tashkilortning ikkinchi turi – sotsial-psixologik tashkilot. U ishchilarning uzoq muddatli aloqalari va o‘zaro harakatlari asosida tasodifiy ravishda tashkil topgan shaxslararo munosabatlar tizimi. Misol uchun do‘stlik munosabatlari, simpatiya munosabatlari, prestij munosabatlari, qiziqishlarga ko‘ra guruh munosabatlari va h.k. Uning asosida guruhdagi aloqa va munosabatlarni shaxsiy va saralash tanlovi yotadi. Mazkur norasmiy sotsial – psixologik tashqilotdagi individlarning asosiy maqsadlari o‘zlarining turli sotsial ehtiyojlarini qonditrishdan iborat. Misol uchun muloqot ehtiyoji, o‘zini e'tirof etishdagi ehtiyoj, o‘zini rivojlantirish ehtiyoji, ishonchlilik ehtiyoji. Shu jihatdan sotsial – psixologik tashkilotlar noformal kichik guruhlarning paydo bo‘lishiga sabab bo‘li b, ularda kishilar soni o‘rtacha uch kishidan o‘n kishigacha bo‘ladi. Bunday guruhlarning asosiy xususiyatlari o‘zaro ishonch va birdamlik hissi kabilar. Ularda rasmiy standartlar va xulq-atvor namunalarining o‘rnini o‘ziga xos ahloqiy tamoyil va normalar egalalydi.

Istalga ramiy tashkilotning tarkibida har doim bir nechta o‘zaro raqobatdosh yoki hamkor bo‘lgan sotsial-psixologik tashkilot mavjud bo‘ladi.

Noformal tashkilotlar formal tashkilotlarning qarama-qarshisi va uning kamchiliklarini to‘ldiruvchi sifatida paydo bo‘ladi va faoliyat olib boradi. Shu jihati bilan noformal tashkilotlar formal tashkilotlarning rivojlanishiga va mukammallashuviga o‘z hissasini qo‘shadi. Ammo shu bilan birga u rasmiy tashkilotda disfunksional rolni bajarishi mumkin. Misol uchun boshliq avtoritetiga putur yetkazish, tashkilotning umumiy maqsadlariga qarshilik qilish va h.k. Noformal tashkilot formal tashkilotga nisbatan tez o‘zgaruvchan bo‘ladi.

4.