Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti sh. Shodmonov iqtisodiyot nazariyasi

Iste’mol – ehtiyojlarni qondirish maqsadida mahsulot va xizmatlarning 
ishlatilishi, foydalanilishi jarayoni
. Iste’mol takror ishlab chiqarishning oxirgi 
fazasi bo‘lib, bu jarayon orqali jamiyat a’zolarining turli-tuman ehtiyojlari 
qondiriladi. Iste’mol ikki turda bo‘ladi: ishlab chiqarish (unumli) iste’moli va 
shaxsiy iste’mol. Ishlab chiqarish jarayonida ishlab chiqarish vositalari va ishchi 
kuchidan foydalanish 
unumli iste’mol
deyiladi. Nonvoy ishlatgan un, ko‘mir yoki 

---

16 
tabiiy gaz, o‘simlik moyi – bularning barchasi unumli iste’mol hisoblanadi. 
Chunki, bularning barchasi mahsulot ishlab chiqarishga yo‘naltirilgan bo‘ladi. 
Iste’mol buyumlarining ehtiyojlarni qondirish maqsadida o‘z ahamiyati bo‘yicha 
pirovard ravishda ishlatilishi 
shaxsiy iste’mol
deyiladi. Nonvoy tayyorlagan 
nonning odamlar tomonidan sotib olinib, iste’mol qilinishi shaxsiy iste’molni 
anglatadi. Mahsulot va xizmatlar shaxsiy iste’molidan so‘ng, ular o‘rniga yana 
yangisini ishlab chiqarish zarurati paydo bo‘ladi. 
Shunday qilib, tovar va xizmatlar, resurslar harakati doimo to‘xtovsiz 
takrorlanib turadigan jarayondir (1.1-rasm): 
1.1-rasm
Tovarlar, xizmatlar va resurslarning takror ishlab chiqarish fazalaridagi 
harakati 
Iqtisodiyotning doimiy va bosh masalasi – ehtiyojlarning cheksizligi va 
iqtisodiy resurslarning cheklanganligi hamda ular o‘rtasidagi ziddiyatning hal 
qilinishidir. 
Bu masalani to‘g‘ri tushunish uchun, eng avvalo, ehtiyojning 
mohiyatini, uning turlarini bilish zarur. 
Insonning yashashi va kamol topishi, umuman insoniyatning rivojlanishi 
uchun kerak bo‘lgan hayotiy vositalarga bo‘lgan zarurati iqtisodiyot 
nazariyasi fanida ehtiyoj deb ataladi. 
Barcha hayotiy ehtiyojlar (iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy, ma’naviy, siyosiy 
ehtiyojlar) ichida ijtimoiy-iqtisodiy ehtiyojlar alohida o‘rin tutadi. Bu ehtiyojlar 
kishilarning yashashi, mehnat qilishi va hayot kechirishi uchun turli ne’matlar 
hamda xizmatlarga zaruratdan iborat bo‘ladi. Shu jihatdan olganda ijtimoiy-
iqtisodiy ehtiyojlar moddiy va ma’naviy ehtiyojlarni o‘z ichiga oladi.
Taqsimot jarayoni 
Ishlab chiqarish jarayoni 
Istе'mol jarayoni 
Ayirboshlash jarayoni 

---

17