Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti sh. Shodmonov iqtisodiyot nazariyasi

budjet xarajatlaridan
ham foydalanadi. Bunga birinchi navbatda, davlat kreditlari, subsidiyalari va 
kafolatlari, hamda xususiy sektordan tovarlarni sotib olishga qilinadigan sarflar 
misol bo‘ladi.
Iqtisodiyotni tartibga solishda davlat kapital qo‘yilmalari muhim rol o‘ynaydi. 
Jumladan, bozor kon’yunkturasi yomonlashgan, turg‘unlik yoki inqiroz sharoitida 
xususiy kapital qo‘yilmalar qisqaradi, davlat investitsiyalari esa odatda o‘sadi. Shu 
orqali davlat ishlab chiqarishda tanazzul va ishsizlikning o‘sishiga qarshi turishga 
harakat qiladi.
Davlat kapital qiymatlari iqtisodiyot tarkibiy tuzilishidagi o‘zgarishlarda ham 
sezilarli o‘ringa ega bo‘ladi, masalan, davlat xususiy kapitalining oqib kelishi 
yetarli bo‘lmagan mintaqalar, tarmoqlar yoki faoliyat sohalarida yangi obyektlar 
qurish va eskilarini qayta qurollantirish orqali iqtisodiyot tarkibiy tuzilishiga ta’sir 
ko‘rsatadi. Bulardan tashqari davlat kapital qo‘yilmalari ilmiy-tadqiqot ishlarida, 
kadrlar tayyorlashda, tashqi savdo va chetga kapital chiqarishda ham katta rol 
o‘ynaydi. Shuningdek, iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning bir qator 
shakllarini ham ajratib ko‘rsatish mumkin: 
-
davlat iqtisodiy dasturlarining ishlab chiqilishi; 
-
ilmiy tadqiqot va tajriba-konstruktorlik ishlanmalari, ixtirolarni davlat 
tomonidan rag‘batlantirish hamda iqtisodiyotdagi ijobiy tarkibiy siljishlarni 
ta’minlash; 
-
investitsiya jarayoni va iqtisodiy o‘sishni davlat tomonidan tartibga solish; 
-
ishchi kuchi bozoriga davlat tomonidan ta’sir ko‘rsatish; 
-
qishloq xo‘jaligini davlat tomonidan tartibga solish va boshqalar.

---

662 
Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning hozirgi davrdagi oliy shakli 
davlat iqtisodiy dasturlari
hisoblanadi. Uning vazifasi tartibga solishning barcha 
usuli va vositalaridan kompleks foydalanishdan iborat. Iqtisodiy dasturlar o‘rta 
muddatli, favquloddagi va maqsadli bo‘lishi mumkin. O‘rta muddatli 
umumiqtisodiy dasturlar odatda besh yilga tuziladi. Favquloddagi dasturlar tig‘iz 
vaziyatlarda, masalan, inqiroz, ommaviy ishsizlik va kuchli inflyatsiya 
sharoitlarida ishlab chiqilib, qisqa muddatli xususiyatga ega bo‘ladi. Maqsadli 
dasturlarning obyekti tarmoqlar, mintaqalar, ijtimoiy sohalar va ilmiy 
tadqiqotlarning har xil yo‘nalishlari bo‘lishi mumkin.
Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish