Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti sh. Shodmonov iqtisodiyot nazariyasi

12-bob. ISH HAQI VA MEHNAT MUNOSABATLARI 
Mamlakatda yaratilgan yalpi ichki mahsulotning taqsimlanish tamoyillari, 
shakllari, usullari muhim ahamiyat kasb etib, ulardan amalda foydalanish 
masalalari iqtisodchi-mutaxassislar o‘rtasida turli tortishuv, bahs-munozaralarga 
sabab bo‘lib kelmoqda. Bunda yaratilgan maxsulot qanday taqsimlanadi, degan 
savolga javob berish kerak bo‘ladi. Ayniqsa, kishilarning hayot kechirishi va 
turmush darajasini aniqlab beruvchi daromadlarning asosiy turi bo‘lgan ish haqini 
tahlil qilish muhim ahamiyat kasb etadi. Bu bobda ish haqining iqtisodiy tabiati 
bilan bog‘liq muammolar, yaratilgan maxsulot va daromadlarning taqsimlanish 
tamoyillari, ish haqi shakllari va bozor munosabatlari sharoitida uning darajasiga 
ta’sir ko‘rsatuvchi omillar, ish haqi stavkasini tabaqalashtirish masalalari, 
shuningdek, 
mehnat 
munosabatlarining 
iqtisodiy 
mazmuni 
va 
ularni 
shakllantirishda turli shartnomalarning va kasaba uyushmalarining roliga alohida 
o‘rin beriladi.
12.1. Yaratilgan mahsulot va daromadlarning 
taqsimlanish tamoyillari 
Ish haqining mazmunini to‘g‘ri tushunib olish uchun eng avvalo yaratilgan 
jami mahsulotning taqsimlanish tartibi to‘g‘risida tasavvurga ega bo‘lish lozim. 
Mamlakatda ishlab chiqarilgan jami mahsulotning (tovar va xizmatlarning) 
taqsimlanish tamoyillari bo‘yicha turlicha nazariyalar mavjud. Bozor iqtisodiyotiga 
doir adabiyotlarning ko‘pchiligida «uch omil» deb nomlanuvchi nazariya keng 
tarqalgan. Bu nazariyaning asoschilaridan biri fransuz olimi J.B.Sey 
«ishlab 
chiqarishning uch omili»
degan g‘oyani ilgari surib, unda tovarlarni ishlab 
chiqarishda mehnat, yer va kapital bab-baravar qatnashadi, ular hamma daromadlar 
manbaidir va binobarin daromadlar ham shu omillar o‘rtasida taqsimlanadi, deb 
ko‘rsatadi. Uning bu g‘oyasi amerikalik iqtisodchi olim J.B.Klarkning