Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti q. A. Dadaboyev

 
 
8.4. Omborxona ishining ba’zi bir ko‘rsatkichlar hisob -kitobi 
 
Logistika tizimida omborxona ishining ba’zi
bir ko‘rsatkichlari 
quyidagilar: 
1. Bir xil o‘lchamli va konstruksiyali joylashtiriladigan birliklarni alohida 
omborxona bo‘limlariga joylashtirish kerak. 
2. Omborxona bo‘limi uzunligi doirasida joylashtiriladigan birliklar 
tarkibiy qismlarining qat’iy belgilangan miqdori o‘rnatiladi. 
3. Agar tovarlar bevosita bir-birlari ustiga joylashtiriladigan bo‘lsa, 
ularning miqdori oldindan aniqlanishi va belgilangan miqdordan ortib ketmasligi 
kerak. 
Sarmoyalar kiritishga harajatlarni omborga joylashtirish texnologiyalarini 
taqqoslashda baholash ko‘rsatkichlari sifatida qaralishi mumkin: 
- uskunaning texnik imkoniyatlari va unga ehtiyoj; 
- omborxona obyektidan foydalanish harajatlari; 
- omborxona xodimlariga ehtiyoj; 
- omborxona sig‘imining kattaligi; 
- omborxona maydonlariga ehtiyoj. 
Sarmoya kiritishga harajatlar omborxona xo‘jaligining rivojlanishi quyidagi 
formula bo‘yicha kelajakda omborxona quvvatlariga ehtiyoj va har xil turdagi 
omborlar quvvati (sig‘imi) birligicha solishtirma sarmoyalar kiritish me’yorlarini 
belgilash asosida amalga oshiriladi: 
K=E [(Y
yirIK
-Sus) x K
yig‘ma
+S
us
K
us
]; ming so‘m
Bu yerda: 
E - omborxona obyektlari sig‘imining o‘sishi, ming t; 
Y
yirik
- solishtirma sarmoya kiritishning yiriklashtirilgan me’yori, 
so‘m/sig‘im t; 

---

87 
S
us
- uskunalar uchun solishtirma sarmoyalar kiritishning yiriklashtirilgan 
me’yori, so‘m/sig‘imi t; 
K
us
- hududlarda uskunalar narxi ortishi koeffitsiyenti; 
K
yig‘ma
- quyidagi formula bo‘yicha belgilangan qurilish narxi ortishining 
yig‘ma koeffitsiyenti. 
K
yig‘
= K
xud
x K
ik
x K
zil
Bu erda:
K
hud
- qurilish - montaj ishlari narxining oshishini hisobga oluvchi hududiy 
koeffitsiyent; 
K
ik
- iqlimiy mintaqalar bo‘yicha qurilish - montaj ishlari narxining 
oshishini hisobga oluvchi koeffitsiyent; 
K
zil
- zilzilaviy ishlar bo‘yicha qurilish - montaj ishlarining narxi oshishini 
hisobga oluvchi koeffitsiyent. 
Ushbu turdagi uskunaga (
N
) ehtiyojning pul miqdori quyidagi formula 
bo‘yicha aniqlanadi: 
Q
skp
N
= ------------- Knot x Kdon 
Pm 
Bu yerda: 
Q
ckp
- ushbu turdagi mexanizmlar bilan qayta ishlanishi kerak bo‘lgan yuk 
muomalasining bir qismi, t; 
P
m
- foydalanish unumdorligi (bir mashina, mexanizmning ishlab chiqarish 
quvvati) t/s (kub. m/s); t/s (kub. m/s); 
K
not
- yuk kelib tushishi (yuklarni ortish) notekisligining koeffitsiyenti; 
K
don
- 
mashinalar, mexanizmlarning bir qismini ta’mirlashda, 
quvvatlashda, ijarada ekanligi hisobiga ularga ehtiyoj ortishining koeffitsiyenti.
Ushbu turdagi mashinalar, mexanizmlar va qurilmalarga ehtiyoj miqdori 
ushbu formuladan kelib chiqqan holda aniqlanadi: 
N
um
Р
р
= ---------------- birgalikda
R
ur
Bu yerda: 
Р
р
- ombor bo‘yicha ko‘rib chiqilayotgan har xil turdagi mashinalar, 
mexanizmlar va qurilmalarning yuk ko‘tarish qobiliyati miqdori; 
R - ushbu turdagi uskunalarning
Р
р
dagi ulushi; 
R
ur
- ushbu turdagi uskunaning o‘rtacha yuk ko‘tarish qobiliyati, t.% 
Mehnat unumdorligi uni oshirishga yo‘naltirilgan tadbirlarni hisobga olgan 
holda belgilanadi; 

---

88 
- yangi texnikani qo‘llash; 
- ishlab turgan uskunalarni zamonaviylashtirish;
- ortish - tushirish transport - omborxona ishlarini mexanizatsiyalashtirish 
va avtomatlashtirish; 
-(iste’xona va logistik jarayonlarni boshqarish jarayonini avtomatlashtirish. 
Baholovchi omillar soni qisqartirilishi mumkin, ammo baholovchi omillar 
sonidan hech kim sarmoya kiritishga qilingan harajatlarni chiqarib tashlashi 
mumkin emas. 
Bizning fikrimizcha, logistik tizimda mahsulotlarni omborga joylashtirish 
va omborda qayta ishlash samarali foyda ko‘rsatishi bir qator muammolarni hal 
qilish bilan bog‘liq. Bularga quyidagilar kiradi: 
- logistik tizim ishini strategik rejalashtirishda talab va ishlab chiqarishni 
bashorat qilish; 
- transportni taqsimlash va iste’molchilarga xizmat ko‘rsatish jarayonini 
muvofiqlashtirish muammolarini hal qilish, ya’ni xizmat ko‘rsatish joylarida 
omborxona tizimi tarmoqlarini yaratish, taqsimlovchi omborxona markazlari va 
iste’molchilar omborlari o‘rtasida vazifalarni eng muvofiq taqsimlash, 
iste’molchilarni guruhlash asosida savdo mintaqalarini bir turga keltirish, ularni 
ishlab chiqarish joylariga eng mos qilib biriktirish; 
- iste’molchilarga transportdan foydalanishga xizmat ko‘rsatishning 
iqtisodiy maqsadga muvofiq ko‘lamlari va darajalarini aniqlash;
- logistik tizim modellarini qurish va uning faoliyat ko‘rsatishi barqarorligi 
shartlarini ishlab chiqish;
- logistik tizimning ishonchli ta’minotini yaratish; 
- logistik tizimda iste’molchilarga yuqori samarali servis xizmati ko‘rsatish 
rejasini ishlab chiqish.