Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti q. A. Dadaboyev

 
13.3. Razobotli iqtisodiy oqimlar va ularni logistikalantirish 
Bozor turidagi iqtisodiy oqimlar M. Porter tomonidan batafsil tadqiq qilingan 
raqobatning beshta kuchi ta’siri ostida tovarlar va hizmatlarning raqobatli oqimlari 
bo‘ladilar. Ushbu nuqtai nazardan tovarlar va xizmatlarning quyidagi aksiyalarini 
raqobatli deb atash mumkin: 

xuddi shunday tovarlar va xizmatlarning oqimlari, ular raqib firmalar 
tomonidan ishlab chiqarilishi mumkin; 

bir birlari bilan raqobat qilishga qodir o‘rnini bosuvchilar (subyektlar) 
- tovarlar va xizmatlarning oqimi; 

tovar ishlab chiqaruvchilar olish uchun raqobatlashuvchi moddiy-
texnik resurslarning oqimlari; 

tovarlar va xizmatlar bozoridagi iste’molchilarning raqiblik qiluvchi 
to‘lov qobiliyatlariga ega talabi oqimlari; 

shakllanayotgan bozordagi tovarlar va xizmatlarning raqobat taklifi 
oqimlari. 

---

137 
Bu va boshqa iqtisodiy oqimlarni logistik talqin qilish ko‘proq umuman 
raqobatning ijobiy ahamiyatini oshirishgan holda salbiy raqobatli bosimni 
neytrallashtirishga yordam beradi.
Aniq muhitda iqtisodiy oqimlarni tizimi muvoffiqlashtirish logistika 
qurollaridan foydalanish logistik zanjirlar ishtirokchilarining iqtisodiy manfaatlarini 
bog‘lanishini ta’minlashi ko‘zda tutiladi. 
Shuning bilan bir vaqtda iqtisodiy oqimda hamma vaqt uning ishtirokchilari 
o‘rtasidagi murosani qidirib topish va o‘rnatish asosida iqtisodiy manfaatlarini 
bog‘lanishi salohiyati qo‘yilgan. Bu haqida, xususan A.I. Salomenko “logistik 
yondashishini vujudga kelishi va samarali qo‘llanilishi” sharoitlarini tadqiqot
qilayotgan paytda yozadi, uning fikriga ko‘ra, bular quyidagilardan iborat: oqimli 
jarayonlarning tashkiliy birligi; oqimli jarayonning texnologik birligi; tovar 
almashuvchi va tovar ishlab chiqarish oqimli jarayonlarning iqtisodiy birligi, 
oqimli jarayonning axborotli birligi. 
Alohida olingan firma doirasidan tashqaridagi iqtisodiy oqimning tashkiliy 
birligini ta’minlash uchun uning barcha ishtirokchilari manfatlarini tashkiliy va 
vazifaviy alohida ajratilgan logistik markaz shaklidagi, yoki iqtisodiy oqimlarni 
boshqarish bo‘yicha vakolatlarni logistik zanjir ishtirokchilaridan birga topshiriq 
ko‘rinishidagi muvoffiqlashtirishni talab qiladi. U yoki boshqa hollarda murosani 
qidirish, demak raqobat muhitidagi ziddiyatlarni olib tashlash muqqarardir. 
Logistika moddiy oqimlar bilan, balki bu so‘zning eng keng ma’nosida 
iqtisodiy oqimlar bilan ish olib boradi. Ushbu tasavvurda biz yolg‘iz emasmiz, 
ushbu nuqtai nazarni Rostov davlat qurilish universiteti olimlari bilan bir qatorda 
Rossiya Federatsiyasining bir qator OO‘YU va ITI olimlari qo‘llab 
quvvatlamoqdalar. Xususan, A.I. Semenenko logistikaning “.... asosiy vazifasi 
iqtisodiy oqimlari, shu jumladan ishlab chiqarish – tijorat, tijorat va boshqa 
jamiyatlar shaklidagi oqimli jarayonlarni to‘g‘ridan to‘g‘ri tashkiliy-tahliliy 
muvoffiqlashtirish bo‘lgan yangi ilmiy yo‘nalishi sifatidagi” mualliflik ta’rifini 
taklif qiladi.
Firma tomonidan inisirovka va tashkil qilingan iqtisodiy oqimlariga eng keng 
ta’rifini “Маркетинг и логистика фирм” o‘quv qo‘llanmasi mualliflari 
tomonidan taklif qilingan. Firmaning iqtisodiy oqimlarini ular firmaning shaxsiy, 
qarzga olingan va jalb qilingan resusrlarni umumfirma maqsadlariga erishish uchun 
xarakatlanishining o‘zaro bog‘langan va o‘zaro asoslangan jarayonlari sifatida 
belgilaydilar. Firma iqtisodiy oqimlarining butun turli tumanligi ular tomonidan 
jadvalda berilgan. 
Shunday qilib,