Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti n. Q. Yo‘ldoshev, D. T. Yusupova sifat menejmenti toshkent – «iqtisodiyot» – 2019

Nazorat savollari 
1.  Mahsulot sifatini boshqarish deganda nimani tushunasiz? 
2.  Boshqaruv siklining asosiy funksiyalari to‗g‗risida tushuncha bering. 
3.  Mahsulot sifatini nazorat qilish turlarini tushuntiring. 
4.  Sifatni boshqarish tizimi deganda nimani tushunasiz? 
5.  Mahsulot sifatini boshqarish jarayoni qanday operatsiyalardan iborat? 
6.  Sifatni boshqarish xizmatlarining asosiy  funksiyalari
 
to‗g‗risida tushuncha 
bering. 
 
1.5. Mahsulot sifatini boshqarish va tahlil qilishning  
statistik usullari     
 
Sifatni  tahlil  qilishning  statistik  usullari  mamlakatimizda  hamda  chet  ellarda  sifatni 
boshqarish sistemalarida keng qo‗llaniladi.  
Statistik tahlil – bu mahsulot sifatiga ta‘sir etuvchi omillarni va shartlarni tahlil 
qilishdir.  
Sifatni  nazorat  qilish  va  tahlil  qilishning  ma‘lumotlar  manbalari  bo‗lib 
quyidagilar xizmat qiladi: 
1)  inspeksion  nazorat:  berilgan  xom-ashyo,  materiallarning  kirish  nazorati 
ma‘lumotlarini  belgilash;  tayyor  mahsulotlarni  belgilab  qo‗yish;  oraliq  nazorat 
ma‘lumotlarini belgilash va boshqalar.  
2)  Ishlab  chiqarish  va  texnologiya:  jarayonni  tahlil  qilish  ma‘lumotlarini  belgilab 
qo‗yish;  qo‗llanilayotgan  operatsiyalar  to‗g‗risida  kundalik  ma‘lumotlarni 
to‗plash;  dastgohlarni  nazorat  qilish  to‗g‗risidagi  ma‘lumotlarni  (to‗g‗rilash, 
ta‘mirlash, texnikaviy xizmat ko‗rsatish) belgilab qo‗yish va boshqalar.  
3)  Xom  ashyo  va  materiallarni  keltirish  va  mahsulotni  sotish:  xarakatni 
omborxonalar orqali ro‗yxatga olish va boshqalar. 
4)  Boshqarish  va  ish  yuritish:  foydani  hisobga  olish;  qaytgan  mahsulotni  hisobga 
olish; doimiy mijozlarga xizmat ko‗rsatishni hisobga olish; sotishni hisobga olish 
jurnali; bozorni tahlil qilish ma‘lumotlari va boshqalar. 

---

57 
5)  Moliyaviy  operatsiyalar:  debet  va  kreditni  taqqoslash  jadvali;  zararlarni  hisobga 
olish; iqtisodiy hisoblar va boshqalar. 
Odatda,  Yaponiya  korxonalarida  ish  o‗rinlarida  ma‘lumotlarni  tahlil  qilish 
uchun  maxsus,  tushunish  unchalik  qiyin  bo‗lmagan  «sifatni  nazorat  qilishning  etti 
instrumenti» deb atalgan statistik usullardan foydalaniladi.  
Ushbu etti instrument o‗z ichiga quyidagi usullarni oladi: 
1.  Qatlamlashtirish 
2.  Grafiklar 
3.  Diagramma Pareto 
4.  Sabab-oqibat diagrammasi 
5.  Gistogramma 
6.  Sochilish diagrammasi 
7.  Nazorat kartalari 
Yuqorida  sanab  o‗tilgan  «sifatni  nazorat  qilishning  etti  instrument»i  turli 
muammolarni hal etishda alohida yoki turli kombinatsiyalarda qo‗llanishi mumkin.  
U yoki bu muammolarni echilishi quyidagi sxema asosida amalga oshiriladi: 
1) 
parametrlarni o‗rnatilgan me‘yorlardan farqlanishini baholash. 
2) 
Muammoning echilishi bilan bog‗liq bo‗lgan eng muhim omillarni tanlash.  
3) 
Muammo yuzaga kelishiga sabab bo‗lgan omillarni baholash. 
4) 
Yaroqsiz  mahsulotlarning  paydo  bo‗lishiga  sabab  bo‗lgan  eng  muhim  omillarni 
baholash.  
5) 
Natijalarni tasdiqlash. 
Statistik usullarni batafsil ko‗rib chiqamiz.