Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti n. Q. Yo‘ldoshev, D. T. Yusupova sifat menejmenti toshkent – «iqtisodiyot» – 2019

Muomala  va  sotish  bosqichida  standartlashtirish  mahsulotni  o‗rash-joylash, 
joydan-joyga  tashish,  omborxonalarda saqlash ishlarining  yaxshi  yo‗lga qo‗yilishiga 
shartlarni o‗rnatilishiga qaratilgan.  
Iste‘mol va ekspluatatsiya bosqichida standartlashtirish mahsulotni ishlatishga, 
ta‘mirlashga  (shu  jumladan  kafolatli)  nisbatan  yagona  shartlarni  o‗rnatadi, 
ekspluatatsiya bosqichida mahsulotning sifati to‗g‗risidagi ma‘lumotlarni to‗playdi va 
tahlil qiladi, ta‘mirlash va xizmat ko‗rsatishni yaxshilaydi, mahsulotni ekspluatatsiya 
qilish xarakatlarini qisqartirib, undan foydalanish samaradorligining ortishiga imkon 
beradi.  
Sanoat  mahsulotini  attestatsiyadan  o‗tkazishda  standartlar  sistemasi  zarur  va  
uni  obyektiv  baholash  uchun  zarur  bo‗lgan  sifat  ko‗rsatkichlari  ro‗yxatini  va 
o‗tkazilish  tartibini  o‗rnatadi.  Bu  esa  mahsulotni  attestatsiyadan  o‗tkazishga 
sarflanadigan vaqtni qisqartiradi va sifat kategoriyalari bo‗yicha mahsulotni obyektiv 

---

106 
baholashga  xizmat  qiladi.  Standartlashtirish  mahsulotni  sertifikatlashtirishda  ham 
muhim ahamiyatga ega.  
 
Mahsulot  sifati  muammosining  hal  etilishi  metrologik  ta‘minlanish  darajasiga 
bog‗liq.  Mamlakatimiz  bo‗ylab  o‗lchamlarning  yagona  va  ishonchli  bo‗lishini 
ta‘minlash  uchun  rivojlangan  etalon  bazasi  yaratilgan,  o‗lchamlar  yagonaligini 
ta‘minlovchi standartlar sistemasi ishlab chiqilgan.  
 
Standartlashtirishni  rivojlantirishning  zamonaviy  bosqichining  o‗ziga  xos 
tomoni  alohida  standartlarni  ishlab  chiqishdan  kompleks  standartlashtirish  dasturiga 
o‗tishdir.  Ushbu  dasturlarni  joriy  etish  tayyor  mahsulotlarga,  xom  ashyo  va 
materiallarga,  mashina  va  dastgohlarga,  shuningdek  ishlab  chiqarishni  tayyorlashni 
tashkil  etishga,  sinov  o‗tkazish,  nazorat,  o‗lchash,  o‗rash-joylash  qoidalari,  saqlash, 
joydan-joyga  tashish,  iste‘mol  va  ta‘mirlashga  nisbatan  texnik  shartlar  va  o‗zaro 
bog‗langan standartlarni qayta ko‗rib chiqishni o‗z ichiga oladi.  
Kompleks  standartlashtirish  dasturini  ishlab  chiqish  va  tatbiq  etish  butun 
faoliyatni yakuniy umumiqtisodiy natijalarga erishishga qaratadi. 
 
Fan-texnika  rivojlanishi  bilan  standartlarning  samarali  ishlatilish  muddatlari 
absolyut va nisbiy jihatdan qisqara borishi tendensiyasi kuzatiladi. Standartlashtirish 
borgan  sari  o‗zgaruvchan  tavsifga  ega  bo‗ladi,  ularni  ishlab  chiqish,  tatbiq  etish  va 
qayta ko‗rib chiqish uslublari va muddatlariga nisbatan yangi shartlarni qo‗yadi.  
Mahsulot 
sifatini 
oshirish. 
Standartlashtirish 
ishlab 
chiqarilayotgan 
mahsulotlarning  tipi  va  tiporazmerlari  nomenklaturasini  tartibga  soladi.  Seriyali  va 
ommaviy  ishlab  chiqarishda  odatda,  konstruksiyasi,  sifat  ko‗rsatkichlari,  razmeri 
standartlashtirilgan  mahsulotlarnigina  ishlab  chiqarishni  tashkil  etadi.  Mahsulotga 
nisbatan  standartlarning  bekor  qilinishi  uni  ishlab  chiqarishdan  olib  tashlanganligini 
bildiradi.  
 
Kompleks  standartlashtirish  usuli  agregatlashtirish  prinsipini  keng  qo‗llashga 
imkon  beradi,  xom  ashyoga,  materiallarga,  komplektlovchi  buyumlarga,  texnologik 
jarayonga,  dastgohlarga,  o‗lchov  asboblariga  va  boshqa  mahsulot  sifatini 
ta‘minlovchi obyektlarga nisbatan o‗zaro bog‗langan shartlarni qo‗yadi.  

---

107 
 
Mahsulot  sifatini  oshirishga  ishlab  chiqarishni  texnologik  tayyorlashning 
yagona  sistemasini,  mahsulot  sifatini  attestatsiyadan  o‗tkazish  va  boshqarish 
sistemasini, unifikatsiyalangan, markazlashgan holda tayyorlangan detal va uzellarni, 
shuningdek loyihalashtirish me‘yorlarini qo‗llash mahsulot sifatini oshirishga imkon 
beradi.  
 
Standartlashtirish  natijasida  mahsulotlar  nomenklaturasining  qisqarishi 
ixtisoslashtirishning  rivojlanishiga,  korxonalarning  tarmoqlar  hamda  tarmoqlararo 
kooperatsiyalashuvning 
chuqurlashuviga 
imkon 
beradi. 
Ixtisoslashgan 
korxonalardagi unifikatsiyalangan detallar va agregatlar yuqori unumdorli dastgohlar 
yordamida, yana aniq o‗lchov asbablaridan foydalanib mehnat unumdorligini oshirish 
hamda mahsulot sifatini yaxshilash mumkin.