Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti n. Q. Yo‘ldoshev, D. T. Yusupova sifat menejmenti toshkent – «iqtisodiyot» – 2019

Kattalikning 
nomi 
O‘lchami 
Birlikning 
nomi 
Xalqaro    
belgilanishi 
Ilova 
1 
Uzunlik 
L 
 Metr 
m 
 
2 
Massa 
M 
 Kilogramm 
kg 
 
3 
Vaqt 
T 
Sekunda 
s 
 
4 
Elektr 
tokining 
kuchi 
I 
Amper 
A 
 
5 
Temperatura 

 
Kelvin 
K 
 
6 
Modda miqdori  
N 
Mol 
mol 
 
7 
YOrug‗lik kuchi 
J 
Kandela 
cd 
 
8 
YAssi burchak 
I 
Radian 
rad 
Keyin 
kiritilgan 
9 
Fazoviy burchak 
I 
Steradian 
sr 
 
2.2-jadval 
SI birliklariga ko‘paytuvchi va qo‘shimchalar 
Ko‘paytuvchi 
Qo‘shimcha 
 
 
Nomi 
Kelib chiqishi 
 
Belgilanishi 
 
 
 
 
 
Ma’nosi 
Tili 
Xalqaro 
Rusch
a 
1 000 000 000 000 000 000-]0
18
  eksa 
6 marta ming 
grekcha 
E 
E 
 
1 000 000 000 000 000-10
15
 
peta 
5 marta ming 
grekcha 
R 
P 
1 000 000 000 000-10
12
 
tera 
juda katta 
grekcha 
T 
T 
1 000 000 000-10
9
 
giga 
gigant 
grekch
a 
G 
G 
1 000 000-10
6
 
mega 
katta 
grekcha 
M 
 
1 000-10
3
 
kilo 
ming 
grekcha 
k 
k 
100-10
2
 
gekto 
gaz 
grekch
a 
h 
g 
10-10
1
 
deka 
o‗n 
grekcha 
da 
D         
a 
0,1-10
-1
 
letsi 
o‗n 
lotin 
d 
d 

---

88 
0,01-10
-2
 
santi 
yuz 
lotin 
s 
s 
0,001-10
-3
 
milli 
ming 
lotin 
m 
m 
0,000001-10
-6
 
mikro 
kichnk 
grekcha 
 
M       
k 
0,000000001-10
-9
 
nano 
karlik 
lotin 
n 
n 
0,000000000001-10
-12
 
piko 
pikkolo 
Italiya 
p 
p 
0,000000000000001-10
-15
 
femto 
O‗n besh 
Daniya 
f 
f 
0,00000000000000000-10
-18
 
atto 
O‗n sakkiz 
Daniya 
a 
a 
 
 
Nazorat savollari 
 
1.  Metrologiya fani nimani o‗rganadi? 
2.  O‗lchashlar xaqidagi fanning yuzaga kelishi sabablari nimalardan iborat? 
3.  Fizikaviy kattaliklar to‗g‗risida tushuncha bering. 
4.  Mahsulot  sifati  metrologik  ta‘minotining  asosiy  masalalariga  nimalarni 
kiritish mumkin? 
5.  Metrologik ekspertizaning asosiy masalalari ? 
6.  Metrologik taftishga  qanday tadbirlar kiritiladi? 
7.  YAgona o‗lchov tizimining asosiy prinsiplari? 
2.2. Metrologiyaning asosiy vazifalari  va tashkiliy–huquqiy asoslari 
 
 
"Standartlashtirish xaqida". Metrologiya haqida" va "Mahsulot va xizmatlarni 
sertifikatlashtirish" 
to‗g‗risidagi 
qonunlarning 
xayotga 
tadbiq 
etilishi 
respublikamizdagi  mavjud  metrologiya  xizmatini  yangi  rivojlanish  bosqichiga 
ko‗tarilishiga asos bo‗ldi. SHulardan biri, ya`ni "Metrologiya haqida"gi  konundir.  
Bu  konun  respublikamizda  metrologiyaning  rivojlanishiga  va  metrologik 
ta‘minot masalalarini xal etishning mutlaqo yangi bosqichiga olib kirdi. 
"Metrologiya  xaqida"  qonun  5  bo‗limdan  iborat  bo‗lib,  bu  bo‗limlar  21 
moddani o‗z ichiga olgan. Respublikamizda metrologiya xizmatini yo‗lga qo‗yish va 
bunda  jismoniy  va  yuridik  shaxslarning  ishtiroki  va  funksiyalari,  bu  boradagi 
javobgarliklar bo‗yicha keng ma‘lumotlar berilgan. 

---

89 
Qonunda  ko‗rsatilganidek,  o‗lchash  vositalarining  davlat  sinovlarini  o‗tkazish, 
ularning  turlarini  tasdiqlash  va  davlat  ro‗yxatiga  kiritish  O‗zdavstandart 
tomonidan amalga oshiriladi. 
Qonunda  yana  bir  masala  —  davlat  ro‗yxati  belgisini  qo‗yish  to‗g‗risida  xam 
bayon  etilgan.  Metrologiya  xaqidagi  qonunda  aytilishicha,  tasdiqlangan  o‗lchash 
vositalariga  yoki  ularning  foydalanish  xujjatlariga  ishlab  chikaruvchi  davlat 
ro‗yxati belgisining qo‗yilishi shart. 
Ma‘lumki,  ishlab  chiqarishdagi  o‗lchash  vositalarining  xolati  va 
ularning vaqti-vaqti bilan qiyoslashdan o‗tkazib turish xar doim e‘tiborda bo‗lmoqligi 
lozim.  Ular  bo‗yicha  ro‗yxatlar  tuziladi  va  o‗lchash  vositalari  turkumlarining 
ro‗yxati  O‗zdavstandart  tomonidan  tasdiqlanadi.  Ilmiy  tadqiqotlar  bilan  bog‗liq 
o‗lchash vositalari, asboblari, qurilmalari hamda o‗lchovlari "Metrologiya haqida" 
konunning  17-moddasi  asosida  O‗zdavstandartning  davriy  ravishda  qiyoslashdan 
o‗tkazilib turilishi lozim bo‗lgan o‗lchash vositalari guruhining ro‗yxatiga kiritilgan 
bo‗lib, shu qonunning 7-moddasiga binoan, amaliy foydadanishda bo‗lgan o‗lchash 
vositalari  belgilangan  Aniqlikda  va  foydalanish  shartlariga  mos  xolda,  qonuniy 
birliklardagi  o‗lchash  natijalari  bilan  ta‘minlashlari  lozimligi  aloxida  ko‗rsatib 
o‗tilgan.