Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti korporativ boshqaruv fakulteti

2. Argentina iqtisodiyoti va uning rivojlanish strategiyasi

Argentina Respublikasi  – Janubiy Amerikadagi davlat. Qit’aning janubi-sharqiy qismini, Olovli Yerning sharqiy qismini va bir qancha orollarni egallaydi. Atlantika okeani sohilida joylashgan. Ma’muriy jihatdan 22 viloyat (provinsiya), federal (poytaxt) okrugi va Olovli Yer hududiga bo‘linadi. Maydoni 2767 ming km². Aholisi 36,1 mln. 605kishi. Poytaxti Buenos-Ayres shahri. Argentina – federativ respublika. Amaldagi konstitutsiyasi 1994 yil 24-avgustda qabul qilingan. Davlat boshlig‘i – prezident. Prezident va vise-prezident 4 yil muddatga saylanadi. Qonun chiqaruvchi hokimiyat – Millim kongress (parlament). Kongress ikki palata: senat va deputatlar palatasidan iborat. Ijrochi hokimiyat prezident va hukumatdir. Argentinaning sharqi keng tekisli-klardan va g‘arbi tog‘lardan iborat. Mamlakatning butun shimoli-sharqini La-Plata pasttekisligi (Gran-Chako, Sharqiy Pampa tekisligi), janubi-sharqini Patagoniya yassi togligi egallaydi. G‘arbdagi tog‘ yon bag‘irlari balandlasha borib, And toglariga ulanib ketadi. Janubiy Amerikaning eng baland nuqtasi Akonkagua (6960 m) ham Argentina hududidadir. Foydali qazilmalari: neft, gaz, temir, poli-metallar, uran, mis, qalay, volfram va boshqa rudalar. Argentina tekislik qismining iqlimi – tropik va subtropik, janubida – mo‘’tadil. Eng issiq oy (yanvar)ning o‘rtacha harorati shimolida 28°, janubida 10°, iyulning o‘rtacha harorati shimolida 18° va janubida G. Tog‘larda iqlim mo‘’tadil sovuq. Yiliga Patagoniyada 100 – 300 mm, shimoli-sharqda 1400 – 1600 mm, Andning sharqiy yon bag‘irlarida 5000 mm gacha yog‘in yog‘adi. Asosiy daryolari: Parana, Paragvay, Urug‘vay, Rio-Sala-do, Rio-Kolorado, Chubut, Rio-Negro. Argentina ko‘llarining aksariyati muzliklardan paydo bo‘lgan (Naul-Uapi, Buenos-Ay-res, Vedma va boshqalar). Argentina hudu-dining salkam 20% doimiy ko‘m-ko‘k va bargi to‘kiluvchi o‘rmonlar bilan qoplangan. Gran-Chakodagi qizil tuproqda siyrak o‘rmon, Pampadagi unumdor qoratuproqda pichanzor dashtlar, Patagoniyada –yarim cho‘l. Argentinaning milliy bog‘lari – Iguasu, Lanin, Na-uel-Uapi va boshqalar. Argentinlar (mamlakat aholisining 90%) asosan yevropalik muhojirlardan shakllangan. Shuningdek italyanlar, yahudiylar, ukrainlar, ispanlar, katalonlar, polyaklar, nemislar, fransuzlar va boshqalarlar ham yashaydi. Tub joy aholisi – indeyslarning aksariyati yevropaliklarning mustamlakachilik harakatlari jarayonida qirilib ketgan. Ularning oz qismi (kechua, tupi-guaranlar va boshqalar) Argentinaning shimoli-g‘arbida va Paragvay bilan bo‘lgan chegara yaqinida yashaydi. Rasmiy tili – ispan tili Dindorlarning aksariyati katoliklar. Aholining o‘rtacha zichligi 1 km²ga 9 kishidan ko‘proq. Aholining 86% shaharlarda yashaydi. Yirik shaharlari: Buenos-Ayres, Kordova, Rosario, La-Plata. Qadim zamonlarda Argentina hududida ko‘p sonli indeys qabilalari yashar, ularda jamoa-urug‘chilik munosabatlari xukmron edi. Shimoli-g‘arbda diagitlar, charrua va kerandilar eng rivojlangan indeys qabilalari bo‘lgan; ular o‘troq hayot kechirar, dehqonchilik, baliqchilik, ovchilik bilan shug‘ullanar, rangli metallar eritishni, to‘qimachilikni bilar edi. Shimoli-sharqda va markazda guaranlar, tapeslar va boshqa yashar, janubda araukanlar va patagonlar ko‘chib yurar edi. 16-asrning 1-yarmidahoz. Argentina hududi ispanlar tomonidan bosib olina boshladi. Ispanlar bu mamlakatni Rio-de-La-Plata (ispancha kumush) daryosi nomi bilan La-Plata deb atadilar. Mustamlakachilarga qarshi indeys qabilalari bir necha marta isyon ko‘tardi (1580, 1630, 1657, 1710 – 11 yillar). 1776 yilda hozirgi Argentina hududi bu-tunlay Rio-de-La-Plata vitse-qirolligi tarkibiga qo‘shib olindi. Argentinada katta fe-odal yer egaligi vujudga keldi. Amerikadagi ispan mustamlakalarining 1810 – 26 yillardagi mustaqillik uchun urushi vaqtida kreollar (dastlabki ispan kelgindilarining avlodlari) M. Belg-rano va San-Martin rahbarligida 1810–16 yillarda ispan mustamlakachilariga qarshi qurolli kurash olib bor-dilar. Kurash boshlangan 25 may kuni argentin xalqining milliy bay-rami bo‘lib qoldi. 1816 yilda viloyatlar va-killarining Tukuman shahridagi kongres-606si La-Plata Birlashgan viloyatlarini mustaqil deb e’lon qildi. 1826 yilda Argentina Federativ Respublikasi tuzildi.. 19-asr oxirlarida mamlakatga Amerika va Germaniya kapitali kirib keldi. Hukmron davlatlar Argentinani siyosiy va iqtisodiy jihatdan qaramlikka solib, uni go‘sht, don va boshqa xom ashyo yetkazib be-ruvchi mamlakatga aylantirdilar. 19 – 20-asrlar bo‘sag‘asida Argentinada sanoat rivoj-landi. 19-asrning oxiridan Argentinada turli harbiy diktaturalar hukmronlik qildi. Ikkinchi jahon urushi yillarida Argentina betaraflik e’lon qilgan bo‘lsa ham, aslida fashistlarga ko‘maklashdi. 1993 yil 9 sentabrda O‘zbekiston Respublikasi bilan diploma-tiya munosabatlari o‘rnatgan. Argentina asosan, qishloq xoʻjaligi xom ashyosini qayta ishlashga ixtisoslashgan. Yetakchi tarmoq – oziq-ovqat (go‘sht, yog‘, un, vi-nochilik, konserva, qand-shakar) sanoa-ti. Go‘sht yetishtirish va eksport qilish sohasida Argentina dunyoda oldingi o‘rinlardan birida turadi. To‘qimachilik, charm-poyabzal tarmoqlari rivojlangan. Og‘ir industriyada mashinasozlik (traktor, qishloq xoʻjaligi mashinalari, avtomobillar, stanoklar, elektr texnika asbob-uskuna-607lari va boshqalar), neftni qayta ishlash, qora metallurgiyaning salmog‘i katta. Sement, sellyuloza-qog‘oz korxonalari bor. Neft, gaz, qo‘rg‘oshin, pyx, temir, uran, berilliy va volfram rudalari qazib olinadi. Yoqilg‘i-energetika balansining salkam 85% ni neft va gaz tashkil qiladi. AESlar qurilgan. Asosiy sano-at markazlari: Buenos-Ayres, Rosario, Kordova, La-Plata. Iqtisodiy vaziyat Q3da, YAIM q2da qulaganidan keyin dahshatli bo'lib qoldi. Xo'jalik faoliyatining pasayish sur'ati Q2 dan iyul-avgust oylarida yumshagan bo'lsa-da, sezilarli darajada saqlanib qoldi. Xuddi shunday, iste'mol ishonch Q3 asosimiz qoldi, constrained maishiy sarf ishora. Bundan tashqari, mahsulot eksporti qisqardi, garchi bu qisman buzilgan valyuta bozori bilan bog'liq hisobot ostida bo'lishi mumkin. Q4 ko'chirish, yangi Covid-19 hollarda hali-yuqori raqami bilan birlashganda oktyabr oyida iste'mol pessimizm oshdi, ba'zi hududlarda cheklovlar kengaytmasi olib, tiklash uchun kasal bodes. Biroq, turizm sohasini qo'llab-quvvatlash uchun hukumat noyabr oyidan boshlab qo'shni mamlakatlardan kelgan sayyohlarga ruxsat berish uchun xalqaro reyslarni davom ettirishini e'lon qildi. Qarz oldida, XVJ xodimlari 57da 2018 milliard dollarlik kredit bitimini almashtirish uchun noyabr oyining o'rtalarida qaytib kelishadi. Bu yilgi keskin qisqarishdan keyin 2021da iqtisod qo'rqinchli bo'lsa-da, tiklanishi kerak. Bu dedi, cho'zilgan makroiqtisodiy nomutanosibliklar, osmon-yuqori inflyatsiya, kapital elementlari va potentsial bozor-dushmanlik siyosati o'sishi tortinglar bo'ladi. Pandemiyaning oldindan aytib bo'lmaydigan kechishi dunyoqarash uchun qo'shimcha salbiy xavf tug'diradi. LatinFocus konsensus panelistlari o'tgan oy taxminidan 4.5 foizga, 2021 da esa 0.5% va 2.6% da o'sib borayotgan iqtisodiyotni ko'radilar.

2-Jadval. Argentina iqtisodiyotini asosiy ko`rsatkichlari.³