Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti I. I. Xamidov xalqaro marketing

1.1-rasm. Horijiy va maxalliy bozorlar orasidagi munosabat 
 
Maxalliy 
bozor 
 
Horijiy 
bozor 
 2 
 
Horijiy 
bozor 
 1 

---

16 
Xalqaro Marketing bozorni butun bir yaxlit tizim, global bozor 
sifatida o‘rganadi. Shu bilan bir vaqtda, global bozorning qismlari 
bo‘lgan 
mintaqaviy, 
hududiy 
bozorlarni 
farqlash, 
ulardagi 
o‘zgarishlarni tahlil qilish, har bir bozorning mavjud strukturasini 
o‘rganish kabi vazifalarni bajaradi. Bir hududagi mavjud shart-
sharoitlar boshqalariga nisbatan farq qilishi shubhasiz. Masalan 
O‘zbekiston uchun Rossiya, Qozog‘iston va O‘rta Osiyo bozorlari 
bilan, Yevropa va Yaqin Sharqdagi mavjud bozor katta tafovutlarga 
ega. Bu bozorga kirishdagi talablar, mavjud to‘siqlar, murakkabliklar, 
davlatlar tomonidan ilgari suriladigan qoidalar asosida shakllanadi.
1.2. Xalqaro marketingning vazifasi, funksiyalari, 
tamoyillari va maqsadlari
Xalqaro marketingning funktsiyalari kompaniyaning xalqaro 
marketingga o‘tish bosqichiga va uning maqsadlariga bog‘liq holda 
belgilanadi. Xalqaro marketingni o‘rganish eng muhim vazifalardan 
biri bo‘lib, uning maqsadi tovarlar (xizmatlar) marketingiga ta'sir 
etuvchi barcha omillarni ilmiy tahlil qilishdir. Marketing tadqiqoti 
olib borilishida ushbu savollar o‘z javobini topishi maqsad qilinadi: 
kim, nima, qachon, qaerda, qanday qilib? Bundan tashqari, “Bozorni 
o‘rganish” (marketing tadqiqotlari) va “Marketing tadqiqoti” 
(marketing tadqiqotlari) atamalari, shuningdek tegishli atamalar 
xalqaro marketingga – “Xalqaro bozor tadqiqotlari” va “Xalqaro 
marketing tadqiqotlari” ga ajratib o‘rganiladi
10
. 
Umuman olganda, xalqaro marketingning funksiyalari majmui - 
bu tashqi muhitni hisobga olgan holda bozor (yoki bozorning bir 
qismi) ehtiyojlarini qondirish uchun ishlatiladigan o‘zaro bog‘liq 
elementlar to‘plami. 
Ichki bozorning nazoratsiz elementlari: siyosiy tizim, huquqiy 
tizim, iqtisodiy tizim, raqobat. Bular kompaniyaning tashqi bozori 
milliy bozor bilan bog‘liq bo‘lgan elementlardir. Biroq, ularning 
o‘zgarishi kompaniyaning xalqaro faoliyatiga ta’sir qilishi mumkin 
(masalan, bojxona tariflarini joriy qilish yoki tashqi iqtisodiy 
faoliyatga davlat monopoliyasi). Tashqi bozorning nazoratsiz 
10
V.S.Ismagilova, E.R.Kasimova, Xalqaro Marketingdan O’quv Qo’llanma, UFA 2018.

---

17 
elementlari: siyosiy tizim, huquqiy tizim, iqtisodiy tizim, raqobat, 
madaniy muhit, geografik omillar, texnologiya darajasi, taqsimlash 
tarkibi hisoblanadi. 
Kompaniya tomonidan boshqariladigan elementlar: tovarlar 
(xizmatlar), ularning narxlari va reklama, sotishni rag‘batlantirish 
usullari, ularni tashqi bozorlarga olib chiqish usullari, mahsulot (tovar, 
xizmat) tarqatish kanallari. 
Adabiyotlarda marketing aralashmasi elementlarining turli xil 
ro‘yxatlari keltirilgan, ularning soni 4 dan 16 gacha. Marketing 
aralashmasi elementlari bir-biri bilan chambarchas bog‘langanatrof-
muhit va u bilan barqaror muvozanatda bo‘lishi kerak. Noto‘g‘ri ishlab 
chiqilgan markalash kompleksi ishlamay qolishiga olib keladi. 
Murakkab marketingni to‘g‘ri shakllantirish uchun oldindan jiddiy 
tadqiqotlar olib boring. 
Xalqaro marketingning maqsadi kompaniya uchun iqtisodiy 
qulay sharoitlarda tashqi bozorda iste'molchilar talabini qondirishdir 
va bu ham kompaniyaning xalqaro marketingga o‘tish bosqichiga 
bog‘liq. 
1.1-jadval.