Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti g’. E. Zaxidov, M. T. Asqarova, Z. A. Djumayev, L. F. Amirov, H. A. Hakimov makroiqtisodiyot darslik toshkеnt – 2019

O‘zbekistonning 2000 – 2018 yillardagi eksport – import

operatsiyalari dinamikasi¹⁰⁰

	YaI				Eksport	Eksportnin	Importnin
	M	Eksport		Import	—import		g YaIM
						g YaIM
Yillar	mlrd.	mln.dolla		mln.dolla	saldosi		dagi
						dagi ulushi,
	dolla	r		r	mln.dolla		ulushi,
						foizda
	r				r		foizda
2000	13,8	3264,7		2947,4	317,3	23,6	21,3
2001	11,62	3170,4		3136,9	33,5	27,3	27
2002	9,65	2988,4		2712	276,4	31	28,1
2003	10,13	3725		2964,2	760,8	36,8	29,3
2004	11,01	4853		3816	1037	44,1	34,7
2005	13,06	5408,8		4091,3	1317,5	41,4	31,3
2006	16,72	6389,8		4781,6	1608,2	38,2	28,6
2007	22,31	8991,5		6728,1	2263,4	40,3	30,2

100. 
     O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasi ma’lumotlari
     

243

2008	28,61	11493,3	9704	1789,3	40,2	33,9
2009	32,81	11771,3	9438,3	2333	35,9	28,8
2010	38,98	13023,4	9175,8	3847,6	33,4	23,5
2011	45,3	15021,3	11344,6	3676,7	33,1	25
2012	51,17	13599,6	12816,5	783,1	26,6	25
2013	57,7	14322,7	13946,9	375,8	24,8	24,1
2014	63,1	13545,7	13984,3	-438,6	21,5	22,2
2015	66,9	12507,6	12416,6	91,0	18,7	18,6
2016	67,1	12094,6	12137,6	-43,0	18,2	18,1
2017	48,7	12553,7	14012,4	-1458,7	25,9	28,7
2018	49.7	14 257,9	19 557,4	-5 299,5	28,8	39,4

Iqtisodiyotimiz tarkibidagi chuqur o‘zgarishlar mamlakatimiz eksport salohiyatini mustahkamlash, eksport hajmini barqaror oshirish va uning tarkibida ijobiy o‘zgarishlarga erishishda eng muhim omilga aylandi.

Eksportning o‘sishi iqtisodiy o‘sish sur’ati tezlashuvining asosiy omillaridan biriga aylandi. Eksportning o‘sishiga ham ichki omillar,
ham tashqi omillar ta’sir ko‘rsatdi. Eksportning o‘sishini
rag‘batlantiruvchi asosiy omillar, milliy valyutaning
konvertatsiyalanishiga erishish, mahalliy tovarlarni eksportga chiqarishni qo‘llab-quvvatlash chora-tadbirlarini amalga oshirish, shuningdek, iqtisodiyotdagi tarkibiy o‘zgarishlar bo‘ldi.
Eksport siyosatini bosqichma-bosqich xomashyo eksportidan yuqori qo‘shilgan qiymatli mahsulotlar eksportiga yo‘naltirish sanoatning texnologik darajasi va uning tashqi bozorlarda raqobatbardoshligini oshirish asosida amalga oshirildi. Ichki sanoatning rivojlanishi bilan bir paytda ayniqsa, xomashyo bilan bog‘liq bo‘lmagan tarmoqlarda eksportchilarni rag‘batlantirish bo‘yicha chora-tadbirlar bilan uyg‘unlikda proteksionizmni asta-sekinlik bilan qisqartirish o‘tkazildi. Savdo siyosati umuman iqtisodiyotning ko‘proq ochiqligiga yo‘naltirildi.

244

17.2-jadval
O‘zbekiston Respublikasining eksport tarkibining

yillar bo‘yicha dinamikasi, foizda¹⁰¹

Eksport tarkibi	1990	2000	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018
	yil	yil	yil	yil	yil	yil	yil	yil	yil	yil
Paxta tolasi	59,7	27,5	9,0	9,3	8,1	7,7	6,1	5,3	3,8	1,6
Oziq-ovqat	3,9	5,4	13,2	6,4	10,3	12,4	10,8	5,7	7,0	7,7
mahsulotlari
Kimyoviy	2,3	2,9	5,6	5,6	4,2	4,7	5,1	6,9	7,0	6,3
mahsulotlar va
ulardan
tayyorlangan
buyumlar
Yoqilg‘i va neft	17,1	10,3	18,5	34,6	24	23,0	22,1	14,2	12,8	18,7
mahsulotlari
Qora va rangli	4,6	6,6	7,4	7,8	6,7	7,2	6,8	5,9	7,3	8,2
metallar
Mashina va	1,7	3,4	6,6	6,5	5,7	4,0	1,3	1,8	2,8	1,5
uskunalar
Xizmatlar	1,3	13,7	11,8	17,3	20,6	22,4	25,2	25,8	19,6	21,2
Boshqalar	9,4	30,2	27,8	12,5	20,4	18,6	22,6	34,4	39,7	34,8

Mustaqillik yillarida O‘zbekiston eksportining tarkibi sezilarli darajada o‘zgardi, eksport monokulturasi – paxtaga bog‘liqlikka barham berildi, uning ulushi 59,7 foizdan 1,6 foizgacha kamaydi, tashqi savdo

101. 
     O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot va sanoat vazirligi ma’lumotlari
     

245

jug‘rofiyasi tubdan o‘zgardi, bu mamlakatimizning eksport salohiyatini mustahkamlash imkonini berdi.
2018 yil yanvar-dekabr oylarida eksport hajmi 14 257,9 mln. AQSH dollarga (o`sish sur`ati 13,6 %) teng bo`ldi. Eksport tarkibida tovarlar 78,7

• 
  ulushga ega, bular asosan energiya manbaalari va neft mahsulotlari (18,7 %), oziq-ovqat mahsulotlari (7,7 %), shuningdek, qora va rangli metallar (oltinni hisobga olmaganda 8,2 %) guruhlari hissasiga tog`ri kelmoqda.
  

Eksportga yo‘naltirilgan tarmoqlarni rivojlantirish asosida, qishloq xo‘jalik mahsulotlarini qayta ishlash va oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish, kimyo, neft-kimyo va neft-gaz sanoati, elektronika va sayyohlik kabi sohalarda yangi kompaniyalarning paydo bo‘lishi rag‘batlantirildi.

Keyingi yillarda mamlakat importining tuzilmasi investitsiyaviy bo‘lib qolaverdi, ya’ni olib kelinayotgan mahsulotlarda iqtisodiyott tarmoqlarini modernizatsiya qilish dasturlarini amalga oshirish uchun mashina va uskunalar, xomashyo, ishlab chiqarishga mo‘ljallangan materiallar, ehtiyot qismlar va butlovchi qismlar, neft mahsulotlari ustunlik qilishi davom etmoqda.
Umuman, 2000-2018 yillarda tashqi savdoni rivojlantirish ko‘rsatkichlari yanada yaxshilandi. Eksport va importning tovarlar bo‘yicha tarkibida sifat o‘zgarishlari davom etdi. Yuqori qo‘shilgan qiymatga ega bo‘lgan tovarlarni eksport qilishning yanada o‘sishi, import tarkibining yanada optimallashuvi kuzatildi.
Respublikamiz eksporti va importining tovar va geografik tarkibini takomillashtirish orqali raqobatbardoshlikni oshirish bir qator vazifalarning amalga oshirilishini taqozo etadi.