Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti ergashxodjaeva sh. D. Innovatsion

A. Sotuv ob’ekti – innovatsion jarayon natijasida ishlab chiqilgan mahsulot 
Dastlabki  baholashda,  konsepsiyani  ishlab  chiqish  bosqichida  va  innovatsion 
faoliyat  mahsulotini  ishlab  chiqishning  ilk  bosqichlarida,  mahsulot  ishlab  chiqarish 
texnologiyasi,  texnologik  nomativlar  noma’lum    bo‘lgan,  mahsulot  tayyorlanadigan 
materiallar  belgilanmagan  sharoitlarda  faqt  taxminiy,  yiriklashtirilgan  narx  belgilash 
usullari qo‘llanishi mumkin, chunonchi: 
❖
 
parametrik usullar;   
❖
 
korrelyasiya va regressiya tahlili usullari. 
Parametrik  usullar  innovatsion  mahsulot  narxini  parametrik  qatorni  tashkil 
qiladigan  shunga  o‘xshash  mahsulot  ko‘rsatkichlari  va  narxlari  negizida  belgilashga 
asoslanadi.  Parametrik  usullarning  eng  oddiy  turlaridan  biri  tovar  narxini 
mahsulotning  bitta  asosiy  ko‘rsatkichi  ta’sirini  hisobga  olish  asosida  aniqlash 
hisoblanadi.  Mahsulotning  funksional  vazifasini  belgilab  beradigan  va  uning  eng 
muhim  xususiyatini  tavsiflaydigan  ko‘rsatkich  asosiy  ko‘rsatkich  deb  ataladi. 
Rn
 
asosiy  ko‘rsatkichli  innovatsion  mahsulot  narxi  quyidagi  formula  bo‘yicha 
mahsulotning tayanch narxi va 
Rb
 ko‘rsatkichi tayanch qiymati orqali aniqlanadi: 
Sn= SbxRn/Rb, 
bu erda 
Sn
 va 
Sb
 – mos ravishda yangi va tayanch mahsulot narxi. 
Asosiy  ko‘rsatkich  usuli  juda  oddiy,  lekin  amaliyotda  ko‘pincha  bitta  asosiy 
ko‘rsatkichni  ajratib  ko‘rsatish  qiyin  bo‘ladi.  SHu  sababli  ko‘pincha  funksional  bir 
turdagi,  bir  xil  vazifalarni  bajaradigan  va  bir-biridan  faqat  texnik-iqtisodiy 
ko‘rsatkichlar hajmi bilangina farq qiladigan mahsulotlar ko‘p ko‘rsatkichli qatorlari 
foydalaniladi.  Bu  hisob-kitoblar  aniqligini  oshiradi,  biroq  yangilik  darajasining 
yuqoriligi bilan ajralib turadigan ilmiy hajmdor mahsulotlar uchun bunday parametrik 
qatorlar mavjud emas. 
Innovatsion  mahsulot  narxi  va  uning  texnik-iqtisodiy  tavsifnomalari  o‘rtasida 
miqdoriy  o‘zaro  aloqalar  o‘rnatishning  hattoki  hisob-kitoblardagi  xatoliklarni 
aniqlashga  imkon  beradigan  yanada  aniqroq  usuli  korrelyasiya  va  regressiya  tahlili 

---

68 
 
hisoblanadi.  Dastlabki  bosqichda  statistik  ma’lumotlar  asosida  analog-mahsulotlar 
uchun  o‘zaro  bog‘liq  bo‘lgan  (korrelyasiya  qiladigan)  ko‘rsatkichlar  aniqlanadi. 
So‘ngra quyidagi regressiya tenglasmasi ko‘rinishida tahliliy bog‘liqlik tuziladi: