Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti ergashxodjaeva sh. D. Innovatsion


 Innovatsiyalarni joriy qilishda iste’molchilar xulq-atvorini boshqarish



Download 1,86 Mb.
Pdf ko'rish
bet114/193
Sana02.01.2022
Hajmi1,86 Mb.
#307006
1   ...   110   111   112   113   114   115   116   117   ...   193
Bog'liq
1490-Текст статьи-4106-1-10-20200627 (1)

 
8.4. Innovatsiyalarni joriy qilishda iste’molchilar xulq-atvorini boshqarish 
 
Innovatsiyalarni  joriy  qilishda  iste’molchilar  xulq-atvorini  boshqarish  faqat 
oqilona  mulohazalar  bilangina  belgilanmaydi.  Korxona  o‘z  manfaatlarini 
iste’molchilarning  so‘rovlari  bilan  muvofiqlashtirishda  ularning  ijtimoiy-psixologik 
ehtiyojlarini  ham  qondiradi.  Ehtiyojlarni  (jumladan,  ijtimoiy-psixologik)  to‘laroq 
qondirish  uchun  korxona  mijozlarning  ijtimoiy-psixologik  holatini  imkon  qadar 
batafsilroq va har tomonlama ifodalashi lozim. 
Shaxslarning iqtisodiy xulq-atvori tahlil qilinadigan ilmiy yondashuvlar mavjud. 
Iqtisodiy ong iqtisodiy psixologiyani ko‘rib chiqishning predmeti hisoblanadi. Uning 
modellarida  insonning  harakatidan  oldin  vaziyatni  va  undagi  o‘ziniqabul  qilish, 
fikrlash, tushunish keladi, boshqacha qilib aytganda – kognitiv (bilim olish), affektiv 
(emotsional)  tarkibiy  qismlar,  so‘ngra  –  harakat  yoki  uni  to‘xtatish,  ya’ni  konativ 
(harakat-dinamik) tarkibiy qismlar kuzatiladi. Iqtisodchi va psixologlarning eng katta 
e’tibori  iqtisodiy  qaror  qabul  qilish  muammosiga  mujassamlanadi.  Matematik 
yondashuvlar  ham  mavjud  bo‘lib,  ular  ma’lum  darajada  insonning  iqtisodiy  xulq-
atvori konativ tarkibiy qismlarini mutlaqlashtiradi. 
Mijozning  mahsulotga  reaksiyasi  tarkibiy  qismlaridan  biri  emotsional  reaksiya 
hisoblanadi.  U  mahsulot  haqida,  uning  tavsifnomalari  haqida  bilimlar,  ushbu 
mahsulotni  taqdim  etuvchi  korxona  haqidagi  fikr-mulohazalar  bilan  belgilanadi. 
Iste’molchining  tovarga  emotsional  reaksiyasini  tavsiflaydigan  nazariyaining  asosiy 
tushunchalari  «munosabat»  va  «afzal  ko‘rish»  hisoblanadi.  Munosabat  shaxsning 
ob’ektni,  unga  nisbatan  sezilayotgan  hissiyotlarni  va  unsha  nisbatan  ehtimoliy 
harakatlar  yo‘nalishini  baholashdir.  Afzal  ko‘rish  ularning  o‘zaro  aloqalarida  tahlil 
qilinadigan  munosabatlardir.  Marketing  faoliyati  uchun  munosabatlardan  ko‘ra  afzal 
ko‘rishlarni tadqiq etish muhimroq deb aytish mumkin. 


134 
 
Sintetik  yondashuvda  munosabatlarning  integral  miqdoriy  ifodasi  tovarni  turli 
tavsifnomalar  bo‘yicha  baholashga  asoslanadi.  Tahliliy  yondashuv  doirasida  esa 
qarama-qarshi  mantiqiy  zanjir  foydalaniladi.  Dastlab  xususiyatlar  yig‘indisi  ma’lum 
bo‘lgan  turli  tovarlarni  afzal  ko‘rishlar  guruhlanadi.  So‘ngra  statistik  usullar 
yordamida alohida tavsifnomalarning sub’ektiv baholari chiqariladi. 
Munosabatlar,  afzal  ko‘rishlar  va  qabul  qilishlar  tahlilining  asosida  foyda 
bo‘yicha segmentlash yotadi, uning negizida esa joylashtirish xarakteri, narx siyosati 
va h.k.ni aniqlash mumkin. 
Yuqorida  keltirilgan  usullar  mamlakatimizda  zamonaviy  marketingda  kam 
qo‘llanmoqda. Bu birinchi  navbatda, korxonalarda  marketingdan amaliy  foydalanish 
rivojlanmaganligi  bilan  bog‘liq.  Xizmatlar  sohasi  marketingida  iste’molchilarning 
taklif  etilayotgan  alohida  mahsulotlarga  emas,  balki  ko‘proq  korxonaning  imidjiga 
eemotsional  reaksiyasini  tadqiq  etish  zarur.  Turli  mahsulotlar  qoidaga  ko‘ra,  bitta 
ofisda, bir  xil odamlar bilan  muloqotda sotiladi, shu sababli qabul qilish,  munosabat 
va afzal ko‘rish ko‘proq butun korxona imidji bilan belgilanadi. 
Tovarning  kutilayotgan  maqsadga  muvofiqligining  sub’ektiv  bahosi,  motivning 
muhimligi,  tovarning  ma’lum  bir  motivni  qondirish  qobiliyatining  sub’ektiv  bahosi, 
ehtimoliy  motivlar soni, ob’ekt qandaydir muhim belgiga ega ekanligining sub’ektiv 
baholanadigan  ehtimoli,  bunday  belgining  muhimligi  va  jalb  etuvchanligi  sub’ektiv 
bahosi  –  bularning  barchasi  tushunchalar  va  ularning  ko‘rib  chiqilgan  modellarda 
foydalanilgan ko‘rsatkichlari, ularni amalga oshirish oson emas. Bu  xususiyat  ushbu 
modellardan amaliy marketing ishida foydalanish qiyinlashishiga olib keladi. 
Korxonaning  innovatsiyalarni  joriy  qilish  haqida  qaror  qabul  qilishida  mijozlar 
haqidagi  axborot  birinchi  o‘ringa  chiqadi  va  korxona  faoliyatining  muvaffaqiyatlari 
ko‘pincha  aynan  unga  bog‘liq  bo‘ladi.  SHunday  qilib,  mijoz  haqidagi  axborot 
markaziy  o‘rinlardan  birini  egallaydi.  O‘z  mijozlarining  holati  va  mos  keluvchi 
ehtiyojlari  haqida  xabardorlikning  to‘liqligiga  ularning  ehtiyojlarini  qondirish 
samaradorligi ham, korxona oladigan foyda hajmi ham bog‘liq bo‘ladi. 
Mijozlarning  marketing  tahlili  –  innovatsiyalar  joriy  qilishda  iste’molchilar 
xulq-atvorni  boshqarishning  tarkibiy  elementi  sanaladi.  Bunda  marketing  tahlili  eng 


135 
 
umumiy ma’noda bu erda mavjud marketing axborotlaridan mos keluvchi boshqaruv 
qarori  qabul  qilishga  imkon  beradigan  xulosalar  (takliflar,  tavsiyalar,  asoslar) 
chiqarishga  imkon  beradigan  jarayon  sifatida  tushuniladi.  Ko‘rsatilgan  xulosalar 
ishonchliligi  foydalanilayotgan  axborot  sifati  va  uni  qayta  ishlashda  qo‘llaniladigan 
texnologiyalar bilan belgilanadi. 
Marketing  tahlili  faoliyat  risklarini  minimallashtirish  uchun  ham  zarur. 
Mijozlarning marketing tahlilida ikki bosqichni ajratib ko‘rsatish mumkin: 
birinchi bosqichda mijozlarning amaldagi holati identifikatsiya qilinadi; 
ikkinchi 
bosqichda 
sabab-oqibat 
aloqalarini 
modellashtirish 
asosida 
mijozlarning  ushbu amaldagi  holati tushuntirib beriladi  va  ularning kelgusi davrdagi 
rivojlanishi bashorat qilinadi. 
Mijozlarning  marketing  tahlilida  ssenariy  usuli,  ekspertlar  bahosi  usuli, 
taqqoslash  usuli,  tahliliy  jadvallar  va  ko‘rsatkichlar  tizimini  qurish  usuli 
foydalanilishi  mumkin.  Bunda  tahlilning  muayyan  maqsadlariga  qarab,  turli 
marketing axborotlariga nisbatan turli usullar qo‘llanishi mumkin. 
Har  bir  mijoz  quyidagi  ko‘rsatkichlar  guruhi  bo‘yicha  tavsiflanishi  mumkin: 
boshqaruv,  marketing,  moliya,  ishlab  chiqarish,  ijtimoiy-psixologik  holat,  korxona 
bilan  munosabatlar.  Korxonaning  barcha  mijozlarini  tavsiflaydigan  ko‘rsatkichlar 
yig‘indisini  «mijozlar  bazasi»  tushunchasi  sifatida  talqin  qilish  mumkin.  Mijozlar 
bazasini  tushunishga  bunday  yondashuv  uni  mijlzlar(klientura)dan  farqlashga  imkon 
beradi:  klientura  –  mijozlar  oddiygina  yig‘indisi,  mijozlar  bazasi  esa  –  xizmatlar 
iste’moli  zaruratini  ta’minlaydigan,  bozor  vositasida  ifodalangan  mijozlarning  har 
tomonlama  holati  bo‘lib,  bu  erda  mijoz  –  korxonaning  hech  bo‘lmasa  bitta 
xizmatidan  hech  bo‘lmasa  bir  marta  foydalangan  yuridik  yoki  jismoniy  shaxs 
hisoblanadi. 
Mijozlarni  tavsiflaydigan  marketing  axborotlari  korxona  uchun  ham  muhim 
ahamiyat  kasb  etadi.  Uni  kelgusida  foydalanish  maqsadlarida  tahlil  qilish  zarur. 
Alohida  olingan  mijozni  o‘rganish  juda  chuqur  bo‘lishi  mumkin;  masalan,  uning 
faoliyatini  tavsiflaydigan  ko‘rsatkichlar  kundalik  monitoring  qilinishi  mumkin. 
Bunday  yondashuvdan  muhim  mijozlaga  nisbatan  foydalanish  maqsadga  muvofiq. 


136 
 
Shu bilan birga, bunday batafsil tadqiqot boshqa mijozlarga nisbatan ortiqcha bo‘lib, 
resurslar  cheklanganligi  sababli  qo‘llanmaydi.  Amaliyotda  bitta  mijozning 
tavsifnomalariga  ham,  butun  klienturaning  umumlashtirilgan  tavsifnomalariga  ham 
ega  bo‘lish  qulaydir.  Bu  mijozlarning  xizmatlarga  bo‘lgan  hozirgi  va  kelajakdagi 
ehtiyojlarini  aniqlash  va  tashkilotning  aossiy  quyitizimlarini  maqsadli  yo‘naltirilgan 
holda rivojlantirish imkonini beradi. 

Download 1,86 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   110   111   112   113   114   115   116   117   ...   193




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish