Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti d. Yu. Xujamkulov, D. A. Ismailov investitsiya loyihalarini

Baholash nazorat kabi teskari aloqaning muhim ifodasidir. Ammo, nazorat va 
baholash orasida qator muhim farqlanishlar bor: 
1)Nazoratda loyiha ijrosini doimiy kuzatish bo’lsa, baholash esa davriy oraliq 

---

163 
 
yakunlar qilish ko’zda tutiladi; 
2)Nazoratda  loyihadagi  ro’y  berayotgan  ikr-chikirlarga  e’tibor  jamlangan 
bo’lsa, baholashda e’tibor umumiy holatga qaratiladi; 
3)Nazorat  uchun  loyiha  raxbari  javobgarlikka  ega  bo’lsa,  baholashni  ayrim 
shaxs  yoki  bir  guruh  loyihada  bevosita  qatnashmaydigan  (xolislikni  ta’minlash 
uchun) kishilar amalga oshiradi. 
Baholash  va  nazorat  o’rtasidagi  ushbu  amaliy  farqlar  quyidagi  (uncha  to’g’ri 
bo’lmagan)  baholashning  aniqlamasiga  olib  keladi:  Baholash-loyihaning  unda 
ta’kidlangan maqsadlariga nisbatan holatini aniqlash uchun xolisona davriy yakuniy 
xulosalarini chiqarishdir. 
Baholash  loyiha  davomida  va  shuningdek,  loyiha  poyoniga  yetganda 
o’tkaziladi:  Bu  ikki  holatda  ham  baholashning  ahamiyati  turlicha.  Loyiha  davomida 
baholash  o’tkazib,  uning  natijasini  loyihaning  undan  keyingi  siljishiga  ta’sir  qilish 
uchun  foydalanishimiz  mumkin.  Xaqiqatda,  loyiha  davomidagi  baholashning 
oqibatida  loyiha  muddatdan  avval  tugatilishi,  loyiha  maqsadlarini  o’zgartirish  yoki 
loyiha rejasini qayta tuzilishi mumkin. 
Nazorat turlari nazoratni amalga oshirish zarurligining muhim sabablaridan biri 
shundan iboratki, har bir loyihachi - menejer, so’zsiz, o’z xatolarini vaqtida payqash 
xususiyatiga  ega  bo’lishi  va  ularning  loyiha  zarari  tegishidan  avval  ularni 
to’g’rilashdan iborat. 
Nazoratning uchta turi mavjud: 
- dastlabki; 
- joriy; 
-yakuniy; 
Dastlabki  nazorat  loyihani  amalga  oshirish  bo’yicha  ishlarning  amalda 
boshlangunicha  boshlanadi  va  ma’lum  qoida  va  taomillarga  rioya  qilishga 
qaratilgandir. 
Dastlabki  nazorat,  qoida  bo’yicha,  ishni  mablag’  bilan  ta’minlanishiga 
qaratilgan (mehnat, moddiy va moliyaviy manbalar). 
Mehnat  manbalari  sohasida  u  lavozim  majburiyatlari  uchun  zarur 

---

164 
 
ishbilarmonlik  va  kasbiy  bilim  va  ko’nikmalarni  sinchkovlik  bilan  tahlil  qilishga 
qaratilgan  (zarur  minimal  ma’lumot  darajasi,  malakasi,  ish  staji,  tavsiyanomalar  va 
b.k. aniqlanadi). 
Moddiy  manbalar  nazorati  foydalaniladigan  uskuna  va  materiallar  tarkibi  va 
sifatiga,  texnikaviy  shartlarga  mos  keladigan  materiallar  yetkazib  berish 
imkoniyatlarini  isbotlagan  ishonchli  ta’minotchilarni  tanlash  maqsadida  amalga 
oshiriladi. 
Moliyaviy  manbalarni  nazorat  qilish  jarayonida,  loyihaning  tasdiqlanadigan 
byudjeti  bandlari  chegarasida  harajatlarning  cheklangan  miqdori  vaqt  muddatlarida 
shunday hisob bilan belgilanadiki, bu mablag’lar ishlar tugashigacha kifoya qilsin. 
Joriy nazorat bevosita loyiha amalga oshirilayotgan paytda amalga oshiriladi. 
Joriy nazorat ushbu turlarga ajratiladi: 
- vaqt nazorati (oraliq maqsadlar va ish hajmlariga erishish); 
- moliyaviy nazorat (moliyaviy mablag’larni sarflanish darajasi); 
- manbalar nazorati (moddiy - texnikaviy manbalarning amaldagi sarfi); 
- sifat nazorati (ish sifat darajasi). 
Joriy  nazorat  loyihaning  amalga  oshirilishini  tezkorlik  bilan  izga  solish 
maqsadida  bajariladi  va  loyiha  bo’yicha  belgilangan  narx,  vaqt  va  manba 
ko’rsatkichlarini erishilgan natijalarga taqqoslashga asoslangan. 
Yakuniy  nazorat  loyiha  bo’yicha  ishlar  nihoyasiga  yetgan  pallada  loyiha 
yakunlanganligini integral baholash uchun o’tkaziladi. Shu asosda to’plangan tajriba 
kelgusi  loyiha  -  analoglarni  ishlab  chiqish  va  amalga  oshirish  uchun 
umumlashtiriladi, boshqaruv tmoyillari takomillashtiriladi. 
Nazorat  tizimi  loyihaning  amalga  oshirilishini  tezkor  baholashni  ta’minlashi 
kerak.  Bu  bajarilayotgan  ishlarning  vaqti,  narxi,  manbalari  va  sifatini  asoslash  va 
ularni  boshqarish,  boshqarishda  qaror  qabul  qilish  uchun  zarur.  Loyihani  amalga 
oshirilish bo’yicha nazorat tizimini tuzish davrida quyidagilarni aniqlash zarur: 
- nazorat qilinadigan ishlar tarkibi va darajasini mufasallashtirish; 
- birlamchi axborotni taqdim etish, ko’rsatkichlar tarkibi va shakli; 
- birlamchi axborot va yig’ma-tahliliy hisobotni taqdim etish muddati; 

---

165 
 
-  taqdim  etilayotgan  ma’lumotlar  to’liqligi,  ishonchliligi  va  muddatida 
topshirish uchun javobgar xodimlar; 
- tahliliy va grafik hisobotlar tarkibi, uslubi va texnologiyasi; 
-  foydalaniladigan  dasturiy  -  axborot  vositalari  majmui.  Nazorat  uchun 
javobgarlik.  Nazorat  tizimini  tashkil  etish  jarayonida  asosiy  rahbarlar  va  ijrochilar 
o’rtasidagi  vazifalarning  aniq  chegaralangani  muhim  ahamiyatga  ega.  Bu  borada 
mavjud  amaliyot  hisobga  olingan  holda  loyihani  amalga  oshiruvchi  asosiy 
qatnashchilar orasidagi chegaralanish quyidagicha bo’lgani durust. 
Loyiha rahbari quyidagilarni bajaradi: 
- Buyurtmachi, bosh pudratchi va pudratchilar orasidagi loyiha bo’yicha barcha 
turdagi faoliyatni muvofiqlashtirish; 
- Qurilish va materiallar yetkazib berish grafiklarini tayyorlash uchun javobgar; 
-  Dastlabki  ma’lumotlarni  o’zgartirish  bo’yicha  ko’rsatmalarni  bajarish  uchun 
javob beradi; 
-  Materiallar  va  uskunalar  sotib  olishga  buyurtma  tayyorlash  uchun 
javobgardir; 
-  Loyiha  harajatlari  bo’yicha  hisobot  uchun  ma’lumotlar  taqdim  etishga, 
muvofiqlashtiruvchi kengashlar o’tkazish uchun javob beradi. 
Ijrochi  -  tashkilotlar  rahbarlari  (yoki  javobgarlar)  quyidagilarni  amalga 
oshiradi: 
- ish bajarilishi uchun kundalikdagi nazorat. 
- texnikaviy topshiriqlarga binoan ishning barcha parametrlari bo’yicha hamma 
ishlar majmuini ta’minlash, 
-  loyihadagi  ishlar  amalga  oshirishning  borishi  xaqida  loyiha  komandasiga 
axborat taqdim etish, 
 
muvofiqlashtiruvchi  kengashlarda  qatnashish,  loyiha  amalga  oshishini 
sozlash bo’yicha qarorlarni shakllantirish va amalga oshirish.