Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti d. Yu. Xujamkulov, D. A. Ismailov investitsiya loyihalarini

1 
2 
3 
vaqt
т 
х а р а к а т л а р
 
 

---

59 
 
boshqa  ishtirokchilari  bilan  muzokaralar  olib  boriladi,  xom  ashyo  va  uskunalarni 
yetkazib  beruvchilar  tanlanadi.  Agar  investitsion  loyihaga  kredit  jalb  qilish  ko’zda 
tutilgan  bo’lsa, unda  bu  fazada  kreditni  olish  bo’yicha  bitimlar  tuziladi;  investitsion 
loyihani  yuridik  jihatdan  rasmiylashtiriladi;  hujjatlarni  tayyorlash,  shartnomalarni 
rasmiylashtirish va korxonani ro’yxatga olish amalga oshiriladi. 
Loyihaning  investitsiya  oldi  fazasida  bo’lg’usi  loyihalashtirish  ob’ektining 
imkoniyatlari o’rganiladi. Loyihaning bu hayotiy bosqich siklida, uning hayotga mos 
qobilligi  va  jalb  etuvchanligiga  asos  yaratiladi.  Investitsiya  oldi  fazasi  loyihaning 
to’liq xarakteristikasini berishi shart. 
Ba’zi  xollarda  investitsiya  loyihasining  bu  hayotiy  sikl  bosqichining 
davomiyligini aniqlash juda qiyin kechadi.  
Investitsion  loyihalarni  TIA  g’oyaning  paydo  bo’lishidan  boshlab  uning 
moddiylikka  aylanishigacha  bo’lgan  jarayonni  o’z  ichiga  oladi  va  bu  jarayon  uch 
bosqichdan  iborat  bo’lib,  investitsiya  oldi  bosqichi  (boshlang’ich  bosqich), 
investitsiya va ekspluatatsiya bosqichlariga bo’linadi. 
Dastlabki bosqichda investitsion loyihaning TIA ishlab chiqiladi, uni moliyaviy-
iqtisodiy  baholash  ishlari  amalga  oshiriladi,  invetitsiyani  amalga  oshirish  uchun 
imkoniyatlar tahlil qilinadi hamda loyihani amalga oshiruvchi korxonaning moliyaviy 
holati  baholanadi.  So’ngra  kapital  qo’yilmalar  va  investitsiyalash  amalga  oshiriladi, 
shartnomalar  tuziladi,  loyiha  bo’yicha  qurilish  ishlari  olib  boriladi,  uskunalar  sotib 
olinadi 
va 
ishlab 
chiqarishga 
tayyorlash 
ishlari 
o’tkaziladi. 
Loyihaviy 
moliyalashtirishning  oxirgi  bosqichida  loyiha  quvvati  ishga  tushiriladi  va  mahsulot 
(ish, xizmat) ishlab chiqariladi. 
Investitsiya  oldi  bosqichida  TIA  ishlari  amalga  oshiriladi  va  u  eng  asosiy 
bosqich  hisoblanadi.  TIA  mavjud  ishlab  chiqarish  omillariga,  mahalliy  bozor  va 
ishlab  chiqarish  shart-sharoitlariga  bog’langan  bo’lishi  lozim.  Tahlil  natijalari 
xarajatlar,  daromadlar  va  sof  foyda  qismini  yaqqol  ko’rsatib  berishi  lozim.  TIAni 
ishlab  chiqish  tadqiqot  natijasida  aniqlangan  kerakli  moliyaviy  mablag’lar  yetarli 
darajadaligi ma’lum bo’lgandagina amalga oshirilishi lozim.