Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti alimov r. X., Almuradov a. A., Xomidov s. O. Ekonometrik modellashtirish

9.5-rasm. Bozorda mahsulot narxini vaqt bo`yicha o`zgarish dinamikasi

Shunday qilib, iqtisodiy farovonlik instrumentlari – iste’molchilar va ishlab chiqaruvchilarning yutuqlari erkin bozorlarni samaradorligini baholash bilan birga korxonalarning joylashishi va rivojlanishini modellashtirishda maqsad mezoni ko`rsatkichlari sifatida ham foydalanish mumkin. Bunda bozorning har bir ishtirokchisi faqat o`zi manfaatlarini, farovonligini ko`zlab ish yuritsa ham, bozor narxi sharoitni muvozanat holatiga olib kelishga harakat qilib, bozor ishtirokchilarining barchasini manfaatlarini maksimallashtiradi.

Bozor samaradorligi muammosini hal qilishda va iste’molchilar va ishlab chiqaruvchilarning yutuqlari ko`rsatkichlaridan korxonalarni joylashtirish va rivojlantirish modellarida maqsad mezoni sifatida foydalanishda bozorning faoliyati bilan bog`liq bir nechta taxminlar qilingan edi. Agar bu taxminlar o`z kuchini yo`qotsa, yuqorida qilingan xulosalar shubha o`yg`otishi mumkin. Bularga quyidagilar kiradi:

1. 
   Yuqoridagi xulosalar takomillashgan raqobat sharoitida faoliyat olib boruvchi bozorlarga taalluqlidir. Haqiqatda esa bozorlardagi raqobat sharoiti sof
   

raqobatdan juda ham uzoq. Ba’zi bir bozorlar bir yoki bir necha sotuvchilar yoki xaridorlar iborat bo`lib, ular bozor narxini nazorat, yoki bozor ustidan hukumronlik qilish imkoniyatiga ega bo`ladilar. Bozor ustidan hukumronlik qilish imkoniyatlari samaradorlikni pasayishiga olib kelishi mumkin, negaki hukumronlik qilish etkazib beruvchilarga mahsulot narxi va hajmini talab va taklif muvozanati holatidan uzoqroqda bo`lgan darajada ushlab turish imkonini beradi.

2. 
   Bozor faoliyati natijalari faqat xaridor va sotuvchilarning xatti-harakatlariga bog`liq deb taxmin qilingan edi. Ammo haqiqatda ularning qarorlari faqat bu bozorga emas, shu bilan boshqa bozorga taalluqli subyektlarga ta’sir qilishi ham mumkin. Xaridor va sotuvchilar iste’mol qilish va ishlab chiqarish haqida qaror qabul qilib, boshqa bozorlardagi holatlarni hisobga olmaydilar. Shuning uchun ushbu bozordagi muvozanat holati boshqa bozorlardagi muvozanat holatiga to`g`ri kelmasligi mumkin va shu bilan ularning qarorlari butun jamiyat uchun samarali bo`lmasligi mumkin.
   

2.