Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti alimov r. X., Almuradov a. A., Xomidov s. O. Ekonometrik modellashtirish

9.4-rasm. Bozor talabi va bozor taklifi muvozanati

D D D

S S S
Yuqoridagi grafikda keltirilgan bozor talabi va bozor taklifi funksiyalari yordamida korxonani joylashtirish va rivojlantirish modelini tuzish uchun quyidagi shartlar berilgan deb faraz qilamiz: bozorda ishtirok etuvchi n –iste’molchining har birining talab funksiyasi q¹ (P), q² (P),...., qⁿ (P), berilgan bo`lsin. Xuddi shuningdek, bozorda ishtirok etuvchi m-ta ishlab chiqaruvchilarning ham taklif funksiyalari ma’lum bo`lsin: q¹ (P), q² (P),…., Q^m (P). Ular yordamida bozor talabi va bozor taklifi funksiyalarini aniqlaymiz.

Q  q¹ (P)  q ² (P)  qⁿ (P)

D D D D

Q  q¹ (P)  q ² (P)  q^m (P)

S S S S

Bozor talabi va bozor taklifi funksiyalarining egri chiziqlari kesishgan nuqtada bozorni muvozanatga olib keluvchi talab va taklif miqdori aniqlanadi. Bozorda mahsulotning bozor narxi aniqlanganidan so`ng uning har bir ishtirokchisi o`zlarining iste’mol qilish va ishlab chiqarish imkoniyatlarini o`zlarining talab va taklif funksiyalari yordamida aniqlaydilar. Natijada xar bir ishlab chiqaruvchi mahsulot ishlab chiqarishni rejalashtirgan korxonasida qancha miqdorda mahsulot ishlab chiqarsa qanday miqdorda yutuq - foyda olishini aniqlaydi. Bu ma’lumotlar asosida u qilgan xarajatlari va olinadigan natijalarni solishtirib bu sohada biznes bilan shug`ullanish mumkinmi, yoki bu sohani tark etish kerakligi haqida muammoni hal qiladi.

Bu model korxonalarni joriy davrda joylashtirish masalasini modellashtiradi. Agar kelgusi davr uchun korxonalarni rivojlantirish masalasi ko`tarilsa, ushbu bozorda mahsulot narxini o`zgarish dinamikasini kuzatish kerak bo`ladi. Bunday masalani echish uchun korxonani rivojlanishini bashorat qilinishda ko`zda tutilayotgan davrlar uchun bozorda mahsulot narxining o`zgarishini aniqlash kerak bo`ladi. Quyidagi 9.5-rasmda mahsulot narxini vaqt o`zgarishi bilan tebranish dinamikasi grafigi keltirilgan.

Р

Narx

_Р*