Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti abdurahmonov q. X., Xolmominov sh. R

«ish
kuchi», «mehnat resurslari*, «mehnat potent siali*, «inson omili*, «inson
kapitali* 
tushunchalari vujudga keldi. Quyidagi jadvalda tilga olib o‘tilgan 
barcha tushunchalar paydo boiish vaqtiga va faol ishlatila boshlash xronologik 
izchilligiga muvofiq tarzda keltirib o‘tilgan.
Boshqaruv nazariyalari boshqaruvga doir turli maktablar bilan birgalikda 
rivojlandi, shuning uchun bu maktablar uning nomida o‘z izini qoldirdi. 
O'tgan bir asr mobaynida (sanoat inqilobi davri) insonning tashkilotdagi 
roli jiddiy ravishda o‘zgardi. Hozirgi vaqtda boshqaruv nazariyalarining uch 
guruhi mavjud b o iib , ular: klassik nazariyalar, insoniy m unosabatlar 
nazariyalari va inson resurslari nazariyalaridir.
Aslida personalni boshqarish faqat XIX asming oxirlarida vujudga kelgan 
b o iib , bu vaqtda ishlab chiqarishning fabrika tizimi paydo boidi. Mehnat 
bir xil, kam malaka talab qiladigan, ancha oz haq toianadigan, xavfsizlik 
texnikasi zaif boigan mutlaqo o ‘ziga xos shart-sharoitlar yaratildi. Ish bilan 
bandlam ing o ‘z huquqlari uchun kurash olib borishi boshlandi. Kasaba 
uyushmalari yuzaga keldi, mehnat qonunlari, baxtsiz hollardan sug'urtalash 
ishlari y o ig a qo'yila boshlandi. 20-yillarning boshlarida kadrlar xizmati 
(b o iim la r, departam entlar) AQ SH da, g'arbiy Yyevropaning bir qator 
mamlakatlarida ommalashdi. Bu xizmatlaming xodimlari m a’muriyat bilan 
«ko‘k yoqaliklar* 
o ‘rtasidagi m unosabatlarni y o ig a qo‘ya boshladilar, 
ishchilaming kayfiyatini aniqlab, ularning talablarini rahbariyatga yetkazib 
turar, ishchilami ko‘p yil halol mehnat qilganligi va firmaga sadoqati uchun 
mukofotlashar, o'sha yillarda kamroq b o isa ham, birgalikda bayramlar
104

---

o ‘tkazishar, xodimlar ayrim uy-joy maishiy masalalami hal etishar, kasaba 
uyushmalari tashkil etilishini oldini olishar yoki ularni «xotirjam» qilish 
bilan shug‘ullanishar, kadrlarga oid hujjatlami rasmiylashtirishar edi.
O m m aviy ishlab chiqarish rivojlanishi bilan m enejm ent klassik 
nazariyalari degan nazariyalar (boshqaruvning teylorcha andozasi) paydo 
bo‘ldi, ular 1880-yildan 1930-yilgacha boigan davr oralig‘ida keng rivoj 
topdi. Bu nazariyalar