Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti abdurahmonov q. X., Xolmominov sh. R

mehnat va ish bilan
bandlik o'rtasidagi aniq farqni ajrata bilish kerak. 
Mehnat - insonning 
o'ziga xos xususiyatlariga ega bo‘lgan faoliyati boiib, harakatlami anglatganligi, 
kuch-quw at sarflanishi, natijadorlik, ijtimoiy foydalilik va hokazolar shular 
jumlasiga kiradi. Mehnat vaqt xususiyatiga ega, u boiinadi va dam olish bilan 
almashinib turadi. Mehnat ishchi kuchini ishlab chiqishda ishlatish jarayonidir. 
Ish bilan bandlik insonning m ehnat qilish munosabati bilan va mehnat 
sohasidagi ehtiyojlami qondirish bilan b ogiiq holda kechadigan ijtimoiy 
rivojlanishning muhim tomonlaridan biridir. Mehnatdan farqli oiaroq, ish 
bilan bandlikni odamlarning aniq ish joyidagi amaliy faoliyatiga tenglashtirib 
boim aydi. Ish bilan bandlik mehnatga layoqatli odamlarning ish bilan qanday 
ta’minlanganligini ko'rsatadi. Boshqacha qilib aytganda, odamni ish bilan 
band hisoblash uchun u biron-bir jamoaning a’zosi boiishi yoki o ‘z ishini 
yaratishi kerak.
7.2 Aholining ish bilan bandligi, uning asosiy turlari va shakllari
Bozor iqtisodiyotiga o‘tish sharoitlarida ish bilan bandlik hamda uning 
tashkil qiluvchilari muammosi ham nazariy, ham amaliy jihatlarda yangicha 
m a’no kasb etadi. Mehnat bozori ish bilan bandlikni tartibga solishda faol 
o ‘rinni egallaydi. M ehnat bozorida asosiy milliy resurs — ishchi kuchi 
shakllanadi hamda korxonalar, tarmoqlar va mintaqalar bo‘yicha taqsimlanadi.
M ehnat bozori iqtisodiy faol aholining ish bilan bandligini, ishlab 
chiqarish va xizmat ko‘rsatish sohasiga jalb etilishini ta’minlaydi. U xodimning 
o‘zi uchun yanada mosroq ish joyiga o'tishini yengillashdradi. Mehnat bozori
75

---

orqali korxonalar zarur miqdorda va talab qilingan sifatga ega ishchi bilan 
ta’minlanadi. Mehnat bozori qanday kadrlar, mutaxassislar, kasblarga talab 
borligini, ulardan qandaylari ortiqchaligini ko‘rsatadi. Bu ko'pgina mamlakatlar 
uchun dolzarb m uam m odir. Uning hal etilishi jam iyatning ijtim oiy 
taraqqiyotini ta’minlashga qodir boigan samarali iqtisodiyotning yaratilishini 
anglatadi.
Ish bilan bandlikni ishchi kuchiga talabni kengaytirishga (ulami foydali 
faoliyatga jalb qilish koiam lari, shart-sharoitlari va shakllarini ta’minlashga, 
ish bilan band boigan xodimlami shakllantirish, taqsimlash, foydalanish, 
bo'shatish, qayta tayyorlash va qayta taqsimlashga) yo‘naltirilgan chora- 
tadbirlar va harakatlar yig'indisi, deb ta’riflash mumkin.
Bu kontsepsiya doirasida to ia oqil (ratsional) va samarali bandlik farqlanadi. 
Ish