Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti abdurahmonov q. X., Xolmominov sh. R

• ish hajmini e ’tiborga olib xodimlami individual tartibda ish joylariga
qo‘yish va ish uchastkalarini belgilash. 
Bunda har bir ishchi butun ish 
kunida ish bilan ta ’m in etiladi;
• kasblar o ‘rindoshligi m asalasi. 
Buni hal etish uchun dastlab 
o ‘rindoshlik bilan qilinadigan ishlar mehnat sarflning asosli normalaridan 
foydalanish, ish kunining har xil paytlarida xodimlaming asosiy ish bilan 
band boiish darajasini o'rganish asosida belgilab chiqish talab etiladi;
• ko‘p stanokda ishlash masalasi. 
Buni hal etish uchun m ehnat 
operatsiyalarini bajarishda qo‘l va mashina bilan qilinadigan ishlaiga sarf bo‘ladigan 
vaqt nisbatlarini ham, ish kuni davomida ishchining ish bilan band bo'lish, 
uskunalaming esa ishlab turish darajasini ham xronometrik va ish kunini boshdan- 
oyoq tinmay kuzatib borish yo‘li bilan sinchiklab o‘rganish talab qilinadi;
• ishlab chiqarish brigadalarini tuzish masalasi. 
Buning uchun dastlab 
brigadaga yuklanadigan ishning miqdor va sifat tizimi o‘rganiladi, kasb va 
malaka jihatidan qancha ishchi talab qilinishi belgilanadi, so‘ngra brigada 
a’zolariga ishning to‘g‘ri taqsim qilinganligi, ish kuni davomida uskunalardan 
to*la va to‘g‘ri foydalanishi tekshiriladi. Bu masalalaming hammasi mehnat 
sarflning asosli normalari hamda ish kunini boshdan-oyoq kuzatib borish va 
xronometraj usuli yordamida muvaffaqiyatli hal etilishi mumkin.
Yuqorida ta’kidlanganlardan kelib chiqib, mehnatni normalash mehnatni 
tashkil etishga jiddiy ta’sir ko'rsatadi, degan xulosa chiqarish mumkin.
Qisqacha xuiosalar
Mehnatni tashkil etishning zarurligi obyektiv ravishda mavjud bo‘lgan 
va doimiy ravishda rivojlanib boruvchi kategoriyalar: mehnat taqsimoti va 
kooperatsiyasi bilan bogMiqdir. M ehnat taqsimotining chegaralari muhim 
ahamiyatga ega b o iib , ulaming buzilishi, odatda, mehnat unumdorligining, 
mahsulot tannarxi va shu kabilaming o‘zgarishiga olib keladi.
Mehnat taqsimoti va kooperatsiyasining har qanday shakllarida xodim samaiali 
ishlashining zarur sharti ish o‘rinlarini tashkil etish va ularga xizmat ko'rasatishdan
40

---

iborat. Shuni hisobga olish zarur, kishilaming hcch qanday biigalikdagi mehnatini 
uiaming qo'yilgan maqsadga erishish yo'lidagi mehnat amallari va sa’y-harakatlarini 
birlashtirmasdan turib amalga oshirish mumkin emas.
Mehnatni normallashtirish mehnatni tashkil etish jarayoniga bevosita 
ta ’sir ko‘rsatadi.