Toshkent davlat iq tiso diyo t universiteti q. X. Abdurahmonov

Ish bilan band aholini iqtisodiyot tarmoqlaii va iqtisodiy faoliyat turlari
bo‘yicha taqsimlash* 
Mehnat resurslari balansida ish bilan band aholi soni 
amaldagi milliy tasniflagichlarga muvofiq iqtisodiyot tarmoqlaii (iqtisodiy faoliyat 
turlari) bo‘yicha taqsimlanadi va bunda quyidagOar ajratib ko'rsatiladi:
* sanoat;
■
qishloq xo
4
jaligi;
* qurilish;
■
transport va aloqa;
* savdo va umumiy ovqatlanish;
* moddiy-texnikaviy ta’minot, sotish va tayyorlash;
■
moddiy ishlab chiqarishning boshqa tarmoqlari;
■
uy-joy-kommunal xo‘jaligi va maishiy xizmat ko‘rsatish;
■
ta’lim, fan, madaniyat, san’at;
* noishlab chiqarish sohasining boshqa tarmoqlari.
Bunday usul aholining iqtisodiy faollik darajalarini, mehnat resurslarining 
faoliyat turlari bo'yicha taqsimlanishini tahlil etish va baholash imkonini beradi. 
Bu esa ish bilan bandlikni davlat tomonidan tartibga solish choralarini ko‘rish 
uchun zarurdir.
Axborot olish manbai: statistika hisoboti, ishchi kuchini tekshirib chiqish 
ma’lumotlari.
6.5. Mehnat resurslari hamda ishga joylashishga muhtoj shaxslar
soni balansi ma’lumotlaridan foydalanish
Mehnat resurslari va ishga joylashishga muhtoj shaxslar sonining hisobot va 
prognoz balanslari asosida mehnat resurslarining ish bilan bandlik darajasi 
hamda ishsizlik darajasi aniqlanadi, ish bilan bandlikni davlat tomonidan tartibga 
solish va aholi daromadlarini oshirish chora-tadbirliri ishlab chiqiladi.
Mehnat resurslarining ish bilan bandlik darajasi quyidagi formula bo‘yicha 
foizlarda hisoblab chiqariladi:
Bd=(B : IF) * 
100
,
Bunda: Bd - mehnat resurslarining ish bilan bandlik darajasi; В - ish bilan
63

---

bandlar soni; IF - iqtisodiy faol aholi soni.
Ishga joylashishga muhtoj shaxslar salmog‘i (yoki umumiy ishsizlik darajasi) 
quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:
Ijms=(IM : IF) * 100,
Bunda: Ijms - ishga joylashishga muhtoj shaxslar salmog‘i, %; IM - ishga 
joylashishga muhtoj shaxslar soni; IF - iqtisodiy faol aholi soni.
Olingan ma’lumotlar, shuningdek, mehnat resurslari va ishga joylashishga 
muhtoj shaxslar soni balansini hisoblab chiqarishga doir axborot, ularni turli 
davrlardagi dinamikasiga qarab tahlil qilish mehnat resurslari miqdori va 
tarkibini, mehnat bozoridagi va ish bilan bandlik sohasidagi kundalik tamoyillami 
hamda prognoz qilinayotgan o‘zgarishIarni baholash uchun asos bo‘ladi.
Iqtisodiy faol va nofaol aholi, ish bilan bandlar va band bo‘Imagan, ishga 
joylashishga muhtojlar soni haqidagi axborot ish bilan bandlikni rag‘batlantirish 
va kengaytirishga qaratilgan siyosatni ishlab chiqifch chog‘ida muhim rol o‘ynaydi. 
Ayrim aholi guruhlari, hududlar, tarmoqlar bo‘yicha tegishli ma’lumotlar, 
shu jumladan, ishchi kuchini tekshirib chiqish jarayonida olingan ma’lumotlar 
ish bilan bandlik siyosati hamda mehnat bozorini tartibga solishning ijtimoiy 
oqibatlarini baholash uchun qimmatli ma’lumotlar beradi.
Ish bilan bandlik odamlaming ko‘pchiligi uchun asosiy daromad manbai 
bo‘lganligidan, mehnat resurslari, shu jumladan, ishga joylashishga muhtoj shaxslar 
balansining materiallari aholi daromadlarini qo‘llab-quwatlash, kambag‘allik 
darajasini pasaytirishga qaratilgan chora-tadbirlami ko'rishda muhim omil bo‘ladi.
Mehnat resurslari hamda ishga joylashishga muhtoj shaxslar soni balansining 
ma’lumotlari turli tahliliy maqsadlar uchun, masalan, mehnat resurslarining 
shakllanish omillarini, ularning ish bilan bandligini va ishsizlikni aniqlash, 
shuningdek, mehnat bozorining ahvoli va ish bilan bandlik sohasidagi vaziyat, 
ishlab chiqaruvchi kuchlarning rivojlanishi va joylashishi haqi da jamoatchilikka 
axborot berish uchun xizmat qilishi mumkin.