Toshkent davlat ikkinchi tibbiyot instituti

IONLOVCHI NURLANISHNING BIOLOGIK TA'SIRI

Ionlovchi nurlar to'qimalarga bevosita va bilvosita ta'sir etadi. Bu nurlarning to'qimalarga byovosita, to'g'ridan-to'g'ri ta'sir etishi natijasida ularning biomolekulalari ionlashib, ko'zg'aladi. Nurlarning bilvosita ta'siri esa to'qima tarkibidagi suvning radioliz jarayoni bilan bog'liq bo'lib, oqibatda hosil bo'lgan parchalanish mahsulotlari (OH,O,H2O2,HO2) o'ta faol xususiyat kasb etadi va hujayra tarkibiga kiruvchi barcha organik moddalarni oksidlab qo'yadi.

Bevosita nurlanish ta'sirida xujayra fermentlari, nukleoproteidlar, xromosomapar, bilvosita ta'sir tufayli suv radiolizi mahsulotlaridan to'qimalar zarar ko'radi.

Hujayra va to'qimalarning nurlanishga naqadar sezgirligi ularning faolligiga bog'liq. Hujayralar qanchalik tez mitotik yo'l bilan bo'linib ko'paysa, ularning nurlanishga sezgirligi ham shunchalik yukori bo'ladi. Limfoid va miyeloid to'qimalar nurlanishga eng sezgir to'qimalar bo'lib, ulardan so'ng ichak va teri epiteliysi, ovqat hazm qilish hamda endokrin bezlarining sekret ishlab chikaruvchi hujayralari, mushak, tog'ay, suyak va biriktiruvchi to'qimalar turadi.

Ionlovchi nurlarning to'qimalarga bevosita hamda bilvosita ta'siri - qonda radiotoksinlar hosil bo'lishi va aylanishi ichki a'zolar faoliyatining ishdan chiqishiga olib keladi.

Yuqori dozada nurlanish natijasida suyak ko'migida qon tanachalarining hosil bo'lishi umuman to'xtashi mumkin va qonda leykotsitopeniya, trombotsitopeniya erta rivojlanadi. Bu esa o'z navbatida infeksion va gemorragik sindromlarning rivojlanishiga sabab bo'ladi.

Nurlanishning klinik belgilari (olimlar YE.V.Gembitskiy va F.I.Komarov kuzatishicha) ko'plab omillarga bog'liq. Bular -nur turlari (gamma, beta, neytron va b.), ularning miqsori va quvvati, nurlovchi manbaning joylashishi (tashqi ma'lum masofadagi manbadan va ichki - odam ichiga nurlovchi moddaning tushishidan), aralash, odam tanasiga nurlarning bir tekis, notekis, bir joyga yoki tananing ma'lum qismiga ta'sir etishi, qancha vaqt ichida qanday mikdorda nurlaiishdan iborat. Shundan kelib chiqqan holda, o'tkir va surunkali nur kasalligi hamda mahalliy radiatsion zararlanish farqlanadi.