Toshkent davlat agrar untversiteti

FAVQULODDA HOLATLARDA X AVFSIZLIK
XV  BOB
FAVQULODDA HOLATDA XAVFSIZLIKNI  TA’MINLASH
15.1. Asosiy tushunchalar
Favqulodda holat tushunchasining ta’rifi  harxildir. Favqulodda 
holat ko‘pincha odamlaming faoliyati  va hayoti normal holatining 
obyektda  yoki  aniq  hududda  (akvatariyada*)  buzilishi  bilan 
ta ’riflanadi.  Bu  avariya,  falokat,  tabiiy  yoki  ekologik  ofat, 
epidemiya, epizootiya,  epifitotiya, shuningdek harbiy harakatlarga 
yoki  moddiy  yokqotishlarga  olib  kelishi  mumkin.  Shuningdek, 
favqulodda  holat  tashqi  kutilmagan,  to'satdan  vujudga  kelgan 
vaziyatday  belgilanishi  mumkin.  Noaniqligi,  aholining  qattiq 
hayajon holati, ma’lum darajada sounal-ekologik va iqtisodiy zarari 
eng  avval  odamlarning  qurbonlari  bilan  belgilanadi  va  buning 
oqibatida  tezda javob  berish  (qaror  qabul  qilish),  evakuatsiya  - 
qutqaruv  ishlarini.  har  xil  nomaqbul  oqibatlarni  (vayronalarni, 
y o n g ‘inlarni  va  boshqalar)  b a rta ra f  etishga  va  ularning 
masshtablarini  qisqartirishga,  katta  odam  kuchlarini,  moddiy  va 
vaqtinchalik  xarajatlar  qilishiga olib keladi.
A m erikalik  tadqiqotchilar  favqulodda  holatni  to ksatdan, 
kutilmagan  vaziyat  kechiktirib  bo‘linaydigan  harakatlar  bajarish 
bilan  belgilaydilar.  Favqulodda holat  tushunchasi  «xavflilik»*  va 
«tavakkal»  (xavf-xatar)*  tushunchalari  bilan  bevosita  bogiiq.
*  Akvatoriya  -  tabiiy,  surfiy  yoki  shartli  chegaralar  bilan  cheklangan  suv 
bo‘shlig‘i.
* Xavflilik deb har xil  voqealar, jarayonlar,  obyektlar, aniq  bir sharoitlarda 
odam  sog‘ligiga  yoki  uning  boshqa  boyliklariga  zarar yetkazishga  qodirdilar. 
shuningdek odam hayotiga xavf tug‘diradi.
* Tavakkal( xavf-xatar) xavfmng son jihatdan baholanishi.
*Mutagenez  -   mutatsiyaning  vujudga  kelishi,  y a ’ni  organizmning  nasliy
o‘zgarishlarini  to ‘satdan  kelib  chiqishi.  Bu  metagenlar  -   mutatsiyani  keltirib 
chiqaruvchi om illari masalan, radioaktiv moddalar)dir.
1 7 4

---

Ushbu hodisa favquloddagi hodisaga kirish-kirmasligini aniqlash 
uchun bir qancha kriteriyalar  ishlab  chiqilgan  (15.1-jadval).