Toshkent davlat agrar untversiteti

15.4. Favqulodda holatda xalq xo‘jalik 
obyektlarining barqaror ishlashi
Favqulodda holatda xalq xo‘jalik obyektlarining barqaror ishlashi 
shu sharoitda ulaming o‘z vazifalarini bajarish qobiliyati, shuningdek 
agar zararlangan boisa, uni tiklashga moslashganligi bilan belgilanadi. 
Favqulodda  holat  vaziyatida  sanoat  korxonalari  mahsulot  ishlab 
chiqara olish qobiliyatini saqlab qolishi kerak, moddiy boylik ishlab 
chiqarmaydiganlari  (transport,  aloqa  vositalari,  elektr  uzatuv 
tarmoqlari  va  boshqa  shunga  o4xshash  obyektlar)  o‘zining normal 
ish  faoliyati bajarilishini  ta’minlashi  kerak.
Favqulodda  holat  vaziyatida  obyekt  o ‘z  barqarorligini  saqlab 
qolishi  uchun  kompleks  texnik-muhandislik,  tashkiliy  va  boshqa 
tadbirlami  o‘tkazadi,  favqulodda  holatning  rivojlanishi  natijasida 
vujudga  kelgan  xavfli  va  zararli  om illardan  xizmatchilarni, 
shuningdek  obyekt  yaqinida  yashovchi  aholini  himoyalash  uchun 
o‘tkaziladi.  Albatta  taksik,  yong‘ indan  xavfli,  portlash  xavfi  bor 
aralashmalar va boshqalar qayta hosil  boiish  imkoniyatini hisobga 
olish kerak.
Bundan tashqari,  obyekt  va  uning  elementlarining  favqulodda 
holat vaziyatida zaiflik tahlili o‘tkaziladi. Obyektning barqarorligini 
kuchaytirish borasida va u zararlangan taqdirda tiklashga tayyorlash 
bo‘yicha  tadbirlar ishlab  chiqilmoqda.
Korxonalarda  ishlab  chiqarish  jarayonida  portlashdan  xavfli, 
taksik  va  radioaktiv  moddalardan  foydalanishning  zarurati  boisa, 
ishlovchilami himoyalash maqsadida boshpana quriladi, shuningdek 
zararli moddalar bilan ifloslangan sharoitda xizmatchilaming ishlashi 
bo‘yicha maxsus grafiklar ishlab chiqiladi.  Obyektda har bir xodim 
favqulodda  holat  oqibatlarini  yo‘qotish  bo‘yicha  aniq  vazifalarini 
bilishi  lozim.
Favqulodda holat sharoitida obyektning barqaror ishlashiga uning 
obyekt  joylashgan  hudud,  uning  ichki  planirovkasi,  texnologik 
jarayonning tavsifi (ishlatiladigan moddalar, uskunalaming energetik 
tavsifi,  uning  yong‘indan  va  portlashdan  havliligi  va  boshqalar), 
ishlab  chiqarishni  boshqarishda  sistemaning  mustahkamligi  va  bir 
qator boshqa omillar  ta’sir qiladi.
Obyektning joylashish hududi tabiiy vujudga kelgan shikastlovchi 
omillar  ta’sir  qilish  ehtimolining  oicham ini  bildiradi  (zilzila,  suv 
toshqini,  uraganlar,  ko‘chkin  va boshqalar).  Transport yoilarini va
1 8 5

---

energo  ta ’minot  sistemalarining  bir-birini  takrorlashi  muhim 
ahamiyatga  ega.  Favqulodda  holatning  oqibatiga  sezilarli  ta’simi 
hudud  meteorologik  sharoitlari  ko‘rsatadi  (yog‘ingarchiliklaming 
miqdori, ustunlik qiluvchi shamolning yo‘nalishi,havoning maksimal 
va  minimal  harorati, joyning  relefi).
Obyekt  hududidagi  ichki  planlashtirish  va  qurilish  zichligi 
yong‘inning tarqalishiga, vayronaga sabab boiadi. Ayrimlari zarba 
to‘lqini keltirib chiqarishi mumkin, portlash natijasida hosil boigan 
taksik moddalaming atrof-muhitga chiqarib tashlanishi shikastlanish 
o‘chog‘ining  oMchamiga  yetarli  ta’sir  ko‘rsatadi.  Misol  tariqasida 
15.3-jadvalda binolar  orasidagi  masofadan  yong‘inning  tarqalish 
ehtimoli  keltirilgan.