Toshkent davlat agrar untversiteti



Download 5,38 Mb.
Pdf ko'rish
bet27/493
Sana30.12.2021
Hajmi5,38 Mb.
#196097
1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   493
Bog'liq
5f698a34c57a76.965192094-801

Xavfsizlikka  erishish  prinsipiga  umumiy  fikrlar  yoki  asosiy 
nizomlar  kiradi,  ulardan  foydalanish  oldimizga  qo‘yilgan  talabni 
amalga  oshirishga  yordam   beradi.  Xavfsizlikka  erishish  usullari 
ko‘rsatilgan maqsadga  erishish  usullarini  va yo‘llarini  ifodalaydi.
Xavfsizlikni ta 9m inlash vositalariga unga erishishning aniq amaliy 
usullari  kiradi.  M ehnat  xavfsizligini  ta’minlovchi  30  dan  ortiq 
yo‘naltiru^chi,  tashkiliy,  boshqaruv  va  texnik  prinsiplari  mavjud. 
Ulardan  ayrimlarini k o ‘rib  chíqamiz.
Yashash muhitining sifatini юге ’yorlash va unga nomaqbul omillar 
ta ’sir  qilishini  chegaralash  j?rinsipi  shunday  ko‘rsatkichlar  va 
parametrlami o‘matishdan iboratki, ularga amal qilgan odam va atrof- 
muhitning  o‘ziga  m uvofiq  xavfliliklari  ta’siridan  himoyalanish 
kafolatlanadi.  M asalan,  qandaydir  muhitda  zararli  moddalaming 
me’yoriy ruxsat ko‘rsatkichi (1MRK),  fizik  tabiatning har xil  zararli 
va  xavfli  omillarning  m e’y o riy   ruxsat  etilgan  darajasi  (MRD), 
atmosfera va  boshqa  jo y larg a  zararlarni  chiqarib  tashlashning 
me’yoriy  ruxsat etilishi  (M RCh)  mumkin.

‘simliklarni himoya qilish prinsipi odamlami xavf manbasidan 
xavfsiz  masofaga  u z o q lash tírish g a  asoslangan.  Elektromagnit 
nurlanishning odamga  ta ’sir qilishidan himoyalash (EMN)ni  bunga 
misol  tariqasida  ko‘rsatish  mumkin.  Ma’lumki,  bu  nurlanishning 
intensivligi  J,  V t / m2  n u rlan ish n in g   quvvatiga  bog‘liq  va  u 
quy idagicha aniqlanad i :
J = R  
/ 4Pr2, 
(3.2)
man 
’ 

'
Bu yerda: Rman -  elektrom agnit nurlanishning manba quvvati Vt; 
г -  nurlanish manbaigacha bo‘lgan masofa.
Keltirilgan  formuladan  shuni  aytish  mumkinki,  elektromagnit
kvadratiga  teskari  p ro p o rts ío n a l,  y a’ni  masofani  ikki  marta 
ko‘paytirsak  elektromagnit  marlanishning  intensivligi  to‘rt  marta 
kamayadi.  (Rmanq c o n s t  b o ‘lg a n d a ).  Shunday  qilib,  odam  va 
elektromagnit  nurlanish  m anbai  orasidagi  masofani  uzoqlashtirib 
borish yo‘libilan bu nurlanishning ta’sirini xavfsiz darajaga yetkazish
2 7


mumlcin. Bu prinsip yuqorikuchlanish elektr tarmoqlarini sanitariya
-  himoya chegara doiralarini aniqlashda  ishlatilmoqda.
Xavflilikning  kelib  chiqish  manbasida  yo‘q  qilish  prinsipi  3.2 
formulada ko‘rsatib o‘tilgan. Manbaning quwatini kamaytirish (Rman) 
bilan  biz  shu  elektromagnit  nurlanish  intensivligini  kamaytiramiz 
(Q u w atn in g   oqimi  zichligini)  J.  elektromagnit  nurlanishdan 
saqlanishda bu usul oldingi  prinsipga nisbatan kam Samara beradi, 
chunki J chiziq R.man ga bog‘liq. Masalan, agar Rman ni ikki maro toba 
kamaytirsak shunchaga teng J kamayadi.
Xavfsizlikrii  t a ’minlovchi  keyingi  prinsip  ekranlashtirish 
prinsipidir.  Ekran  havo  shovqinini,  shuningdek  har  xil  turdagi 
nurlanishlaming (elektromagnit, ionlashtiruvchi) tarqalish yoiidagi 
to‘siqdir. Ekranlar, shuningdek doimiy elektromagnit maydonlardan 
himoyalanishda foydalaniladi.  Ularga  tushayotgan  energiyani  ular 
yutadi yoki kamaytiradi.  Shu  sababli odam organizmiga nomaqbul 
fizikaviy ta’sir kamayadi.
B o 'sh   b o ‘g ‘in  prinsipi  shundan  iboratki,  mashina,  mexanizm, 
apparat  yoki  texnologik  sxema  konstraksiyasining  xavfsizligini 
ta’minlashmaqsadida element kiritiladi. Ular tegishli parametrlarining 
o‘zgarishini qabul qiladi yoki ta’sirlanadi, xavfli hodisalaming oldini 
oladi  (masalan saqlovchi klapanlar va membranali uzellar, ular yuqori 
bosim  ostida ishlaydigan qurilmalarda  qoilaniladi).
Ajcborot prinsipinmg  asosi  ishchilarga,  butun  aholiga  hayot 
faoliyati xavfsizligi asoslarini o‘qitishga qaratilgan. Hayot faoliyati 
xavfsizligi nuqtai nazaridan gemosferani va noksosferani bir-biriga 
bogfclash to‘glrikelmaydi. Bunga faqat hayot faoliyati xavfsizligini 
ta’minlovchi asosiy uchta usullar yordamida erishish mumkin:
•   «A»  usuli  gemosfera  va  taksosferani  fazodavaqtinchalik 
b oiinishi  bilan yakunlanadi,  bu  faqat  masofadan  turib  boshqarish 
vositalaridan  -  avtomatlashtirish,  robotlashtirish  va  boshqalardan 
foydalanish bilan ta’minlanadi.
•   «B»  usuli  noksosferani  xavfliliklardan  umuman  yo‘qotish, 
y a’n im e ’yorlashtirishdan  iborat.  Bunga  erishish  mumkin,  faqat 
xavflilikning  kelib  chiqish  manbaida  (kamaytirish)  bosib  turish 
(m asalan   gaz  bilan  ishlaydigan  dastgohni  elektr  toki  bilan 
ishlaydiganiga  almashtirish  hisobiga  havo  muhitining  ifloslanishi 
jid d iy  kamayadi,  amaliy jihatidan  portlash  ehtimolini  yo‘qotadi), 
sh un in gd ek   odam larni  himoyalashda  jamoaviy  himoyalash 
vositalaridan foydalanish maqsadga muvofiqdir.
2 8


♦ 
«V»  usuli  odamni  munosib  muhitga  moslashuviga  va  uning 
himoyalanganligini oshirishga y o ‘naltirilgan vosita va usullarini o‘z 
ichiga  oladi.
Amaliyotda  bu  usullar  xodim lam i  o ‘qitish  va  yo‘riqnoma 
o‘tkazish,  kasb iy   tanlovni  am alg a  oshirish,  shaxsiy  himoya 
vositalaridan va  usullardan foydalanish  orqali amalga oshiriladi.
Odatda  aniq  sharoitlarda keltirilgan  usullaming  kombinatsiyasi 
ishlatiladi.
Xavfsizlikni  ta ’minlovchi  vositalarga  shaxsiy  va  jamoaviy 
himoyalovchi  vositalar  kiradi,  ulardan  birinchisi  yakka  odamni, 
ikkinchisi  esa —  bir  vaqtning o ‘zida  ikki  va  undan  ortiq  odamlami 
himoyalashga m o ‘ljallangan.  Shaxsiy  himoya  vositalari  boiib  har 
xil vositalar xizmat qilishi mumkin. Maxsus kiyim va oyoq kiyimlar 
himoyalovchi k o ‘zoynaklar,  qoiqoplar,  gazniqob  va  respiratorlar, 
himoyalovchi belbogiar, shovqinga qarshi vkladishlar va boshqalar. 
Jamoaviy himoyalovchi vositalarga to‘siqlar,  saqlovchi, blakirovka 
qiluvchi  va  signallashtiruvchi  qurilmalar,  masofadan  boshqarish, 
yerga  ulash,  nol  simga  ulash,  himoyalovchi  uzib  qo‘ygichlar  va 
boshqalar kiradi.
Ishchilarni  h im o yalashda,  shaxsiy  va  jam oaviy  himoya 
vositalaridan birlikda foydalanish bir muncha samarali hisoblanadi.
NAZORAT  SAVOLLAR1
¡.«Xavfsizlik»  tushunchasini ifodalab bering?
2.Texnogen  sohadagi  xavfsizlikning  asosiy  elementlarini  aytib 
bering?
S.«Hayot faoliyati xavfsizligi»  kursi  qanday qismlardan  tashkil 
topgan?
4.«Hayotfaoliyati xavfsizligi» tushunchasiga ta ’rif bering?
5. Xavfsizlikka erishish usullari, prinsiplari va vositalari deganda 
nimani tushunasiz?
6. Xavfsizlikni ta 'minlovchi qanday usullami bilasiz?
7.  O 4sim l\klanii  himoyalush  va  väqf prinsiplari  nimalardän 
iborat?
8. Xavßilikni vujudga kelish manbasida bosib turish prinsiplarini 
qanday amalga  oshirish mumkin?
10.  Ekranlashtirish  va  bo'sh bo g ‘inprinsiplari nima?
2 9


I boUimda  foydalanilgan  adabiyotlar
1.  Bezopasnost jiznedeyatelnosti.  Kratkiy konspekt lektsii /Pod. 
red.  O.N.  RusakaJ -  L.:  Vasot,  1991.
2. Bezopasnost jiznedeyatelnosti: Uchebnik/Pod. red. S. V. Belova./
-  M.:  Visshaya shkola.  1999.
3.Ekologiya  i Bezopasnost jiznedeyatelnosti: Uchebnoyeposobiye 
/P od.  red. L.A.  Muravya / -  M.:  YuNITI,  2000.
Bezopasnast jiznedeyatelnosti:  Uchebnoye posobiye,  vtoroye 
izdaniye /  Pod.  red.  L.A.  Muravya  /  -  M.:  YuNITI, 2002.


IIBO ‘LIM
HAYOT FAOLIYATIXAVFSIZLIGI VA ISHLAB 
CH IQ A RISH  MUHITI
IV BO B

Download 5,38 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   493




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish