|
1- расм. Ўзбекистон аграр иқтисодиѐтининг инқирозга тушишининг бош
сабаблари ва ундан чиқишнинг истиқболли йўллари.
1) Қарор топган
ишлаб чиқариш
структураси
махсулотнинг
мўл-кўллигига
рақобатдошлиг
и ва
харидорлигига
эмас, балки
саноат
марказларини
арзон ҳом ашѐ
билан
таъминлашга
марказлар
иродасини
бажаришга
қаратилганлиги
ва
эркинликнинг
чекланганлиги
2) Эскитдан
бизга мерос
бўлиб
қолган АСМ
нинг
қолоқлиги,
махсулотлар
ни қайта
ишлаш,
уларни
тайѐр
харидоргир
молга
айлантириш
муаммолари
нинг
(техник ва
технологик)
тўлиқ
ечилмаганли
ги
3) Бозор
муносабатла
рига
ўтишнинг
сустлиги,
янги
хўжалик
механизмин
инг аграр
соҳани
тўлиқ
қамраб
ололмаѐтган
лиги
4) Қишлоқ
хўжалик
махсулотларига
давлат харид
монополиясини
нг сақланиб
қолаѐтганлиги,
натижасида
мавжуд илмий-
техник
салоҳиятлардан
самарали
фойдаланилмаѐ
тганлиги
5) Асосий ишлаб
чиқариш
фондларининг
таркиби аграр соҳани
ҳам эволюцион, ҳам
инқилобий
ўзгаришларни амалга
оширишнинг суст
бораѐтганлиги,
субъектив ва
объектив
омилларнинг
мавжудлиги
Инқироздан чиқишнинг истиқболли йўллари
1) Район ва
муқобил МТП,
ТСМ, лизинг
тизимининг
хўжаликлар билан
фаолиятини
хуқуқий асосга
қўйиш, халқ
ноибларининг
эътиборини шу
соҳага кенг жалб
қилиш
2) Фермер ва
томорқа
хўжаликларида
етиштириладиган
махсулотларни қайта
ишлаш. Уларнинг ўз-
ўзини таъминлаг
(молиявий, моддий-
техник), меҳнатга
муттасил хақ тўлаш
муаммосини узил-
кесил ҳал қилиш
3) Қишлоқ
хўжалигини
қайтадан
иноовациялаш, илм-
фан ютуқларидан,
илғор
тажрибалардан,
техник сервис,
фирмавий
таъмирлаш,
маркетинг, лизинг,
дилер хизматларидан
кенг фойдаланиш
4) Барча соҳани
эркинлаштириш-бу
камчиликларга барҳам
бериши мумкин
5) Асосий
ишлаб чиқариш
фондларининг
таркиби аграр
соҳани ҳам
эволюцион, ҳам
инқилобий
ўзгаришларни
амалга
оширишнинг
суст
бораѐтганлиги,
субъектив ва
объектив
омилларнинг
мавжудлиги
4) Барча соҳани
эркинлаштириш
31
2-расм. АСМ да қишлоқ хўжалик техникаларидан самарали
фойдаланиш концепцияси.
Буюртмачилар дилер компаниясига уни сотиш бўйича маълум
маблағ тўлаши кўзда тутилган. Бундан ташқари фермерлар, тегишли тўлов
шартларига асосан техникаларга хизмат кўрсатадилар. Агар муддат ичида
техникаларни сота олмаса, унда у унинг қийматидан маълум фоизини
буюртмачига тўлаши керак бўлади. Иқтисодий шароити яхши бўлган
йилларда, дилерлар нақд пул тўлаган холлардагина фирмалар дилерларга
прейскурант нархига нисбатан 20-30 фоизгача енгиллик беришлари мумкин.
Ўрта хол фермерлар АҚШ-да қуйидагиларга эгадир: 2 та комбайн,
тегишли инвентарлар билан жихозланган 2 та катта ва 2 та кичик тракторлар,
1 та жатка, 1 та яримтележка, 2 та ўқли тележкалар, прицеплар ва подборшик,
тозалаш ва йўниш жихозлари, бункер-элеватор ва уни тўлдирувчи ва
бўшатувчи жихозлар, кичик устахоналарда энергетик жихозларни таъмирлаш
ва уларга техник хизмат кўрсатиш ишлари ташкил этилади. Уларни
“Machinesheg” –деб аташадилар. Лекин хамма керакли эҳтиѐт қисмлари,
мойлаш ашѐлари улар фақат дилерлар пунктидаги магазинлардан сотиб
оладилар. Қоида бўйича катта шахарлардаги “Impiement-company”-
АСМ да маҳаллий ва чет эл техникаларидан фойдаланиш концепциялари
Бозор ислоҳатлари туфайли техникалардан фойдаланиш
усулларини такомиллаштириш
Янги
хўжаликларни
илмий асосланган
агротехник
технологик
тавсиялар,
нормативлар ва
бошқа меъѐрий
хужжатлар асосида
юритишга ўтиш,
бажарилган
ишларни синчков
таҳлил қилиш,
синтезлаш ва
баҳолаш
тадбирларини
тубдан яхшилаш
Техникани
ижарага
бериш
(лизинг
тизими)
Мураккаб
техникаларда
н биргаликда
(шерикликда)
фойдаланиш
Техникадан
ўзаро
қўшничилик
ѐрдамида
фойдаланиш
,
фирмали
таъмирлаш
ва техник
сервис
ишлари
самарадорли
гини
ошириш
Махсус
техникалар
ѐрдамида
комплекс
ишларни
бажарувчи
пудрат
ишларини
жорий қилиш
Қисқа муддатга (прокат)
Узоқ муддатга (аренда), 7 йил
32
магазинларида шахар атрофидаги кичик шахарларга қараганда танлаш
имконияти катта ва уларнинг нархи арзон хисобланади. Агар таъмирлаш
ишларини бажаришга ўз кучи етмаса, у холда фермерлар “Impiement-
company”-даги ѐлловчи таъмирловчиларни ишлатишлари мумкин.
Катта миқдорда серхосил экинларни етиштирадиган йирик фермерлар
кўпчилик холларда узларининг машина трактор паркларини қишлоқ хўжалик
техникаларини доимо янгилаб турадилар. Эскирган машиналар (кўпи билан
2-3 йил ишлаган техникалар) ўрнига замонавийлари билан алмаштирадилар.
Кўпинча фермерлар фойдаланиш даврида синмасдан яхши сақланган
эски машиналарини иккинчи қўлга сотиб юборадилар.
Машиналарни сотишга мувофиқлик масаласи мавжуд техникага
кетадиган чиқим харажатлари, улардан келадиган фойда нисбатлари тахлил
этилгандан сўнггина хал бўлади.
Аниқроқ қилиб айтганда, машиналарни кайта таъмирлаш учун сарф
бўлган чиқимлар анча юқори бўлганлиги туфайли кўпчилик фермерлар
АҚШ-да ўз техникаларини таъмирлаш мавсумига етказмасдан иккинчи қўлга
сотишни афзал кўрадилар.
Албатта, бундай машиналарни сотишда унинг эгалари қисман зарар
кўрадилар, лекин улар ишончли, ишни бажариш қобилияти анча юқори
бўлган янги машиналарни сотиб олиш ҳисобига, иш унумдорлигини ошириш
эвазига катта фойда олишлари мумкин.
Шундай қилиб пост-индустриал давлатлардан бири АҚШ-да ишлаб
чиқарувчи фирмалар ѐрдамида самарали ҳақиқий техник сервис хизмати
тизими барпо этилган.
Иқтисослашган фирмалар ишлаб чиқарилаѐтган машиналарга уларнинг
сони ва территориал мансублигидан қатъий назар уларга хизмат кўрсатишни
ташкил этаверади.
Ўзидаги барча моделдаги машиналарни узлуксиз эҳтиѐт қисмлари
билан таъминлашга кафолат беради, гарчи бу моделдаги техникалар ишлаб
чиқишдан олинганлигига қарамасдан, техник сервис ишлари тўхтатиб
қуйилмайди.
Хорижий давлатлар тажрибасини ўрганиш натижаларига асосан,
техник сервис тармоғини кенг ривожлантиришга хўжаликлар учун хилма хил
машиналарни ишлаб чиқарувчи - заводлар катта ўрин эгаллашлари керак.
Хозирги вақтда Республикамиз эркин бозор муносабатларини
шакллантириш босқичида турган бир пайтда фирмали таъмирлаш ва техник
сервис тизимини барпо қилиш ва уни деҳқончилигимизда жадал
шакллантириб уни кенг жорий этиш зарур.
Олиб сотиш жараѐни қатнашчилари орасидаги ўзаро алоқа тизимини
юзага келтириш, яъни янги техника ишлаб чиқарувчи заводлар билан қишлоқ
хўжалик корхоналари, фермер ва таморқа деҳқон хўжаликларининг
тўғридан-тўғри бўлинмалар билан биргаликда техник марказлар эҳтиѐт
қисмлар сотувчи магазинли дилер тармоқлари билан алоқа ўрнатишни амалга
ошириш зарур.
33
3, 4, 5 - расмда янги хўжалик юритиш шароитида пахта териш
машиналарининг ишлаш қобилиятини тиклаш ишларининг технологик
кетма-кетлиги; ихтисослашган устахоналарда пахта териш машиналари,
агрегатларнинг ишлаш қобилиятини тиклаш ишларининг кетма-кетлиги
ҳамда хозирги даврда фоалият кўрсатаѐтган туман машина-трактор
паркларини бошқариш структураси тақдим этилган.
Шартнома
Do'stlaringiz bilan baham: |
