Тошкент давлат аграр университети

 
5-расм. Машиналар ҳолатларининг ўзгариши. 
 
 
Машиналар ҳолатлари 

---

22 
6-расмда ишончлиликнинг асосий хусусиятлари тасвирланган. 
бузилмасдан ишлашлик
– машинанинг қандайдир хажмдаги ишни 
бажаргунга 
қадар 
ўзининг 
ишлаш 
қобилиятини 
мажбурий 
таннаффусларсиз сақлаши; 
чидамлилик
– машина, агрегат, узелининг, туташманинг ўз ишлаш 
қобилиятини охирги ҳолатгача сақлаши; 
таъмирбоплик
– машина (агрегат, ўзининг) ТХК ва Т йўли билан 
ишламай қолишни ҳамда нуқсонларининг олдини олиш, аниқлаш ва 
бартараф этишга мослашувчанлиги; 
сақланувчанлик
– объектнинг ўз иш кўрсаткичларини сақлаши ва 
сақлаш муддати давомида ва бу муддат тугагандан кейин ҳам ишлаш 
ва қобилиятини техник ҳужжатларда (ГОСТ 27. 002-83) кўрсатилган 
қийматларда шартларида сақлай олиши. 
 
6-расм. Машиналар ишончлилигининг асосий хусусиятлари. 
7-расмда ишончлиликнинг хусусиятлари ва кўрсаткичларининг ўзаро 
боғлиқлигининг умумий схемаси берилган. 
 
 
 
 
7-расм. Ишончлилик хусусиятлари ва кўрсаткичларининг ўзаро 
боғлиқлигининг умумий схемаси
. 
Машиналар ишончлилигининг 
асосий хусусиятлари 
,
u
J
и
Д
ишончлиликн
инг ўртача 
нисбий нархи 
И
 Ш
 О
 Н
 Ч
 Л
 И
 Л
 И
 К
 
Кт-тайѐргарлик 
коэффициенти 
Кф-техник 
фойдаланиш 
коэффициенти 
Чидамлилик 
);
(
p
Q
T
);
(
TA
ТА
Q
T
);
(
T
Q
T
T
%);
(
T
pб
Бузилмасдан ишлашлик
T
; 
фб
Таъмирбоплик
;
Tб
J
;
Tб
Р
Тб
Сақланувчанлик 
;
C
J
C
T

---

23 
;
*
1
1
экс
N
F
ф
t
N
E
K
.
т хк
т
ж
экс
ф
t
t
t
t
К
Чегаравий ҳолат
техник объектнинг ишлаш қобилияти бузилиши 
оқибатида, кейинчалик ундан фойдалана олмаслик ҳолати билан 
характерланади. Чегаравий ҳолатга етган детал номинал ўлчамга келтириб 
тикланади (эритиб қоплаш). Уни графикда (8-расмга қаралсин) қуйидаги 
тасвирлаш мумкин. 
Е, мм
max
3
2
1
S
S
S
S
1
S
2
S
3
T, мото-с 
I-зона
II-зона
III-зона
(Ишланма)
Ишланма, мото-соат 
 
8-расм. Техник объектнинг умумий ейилиш графиги: 
I-зона-чиниқтириш давридаги ейилиш суръати; 
II –зона-объектдан нормал фойдаланиш давридаги ейилиш суръати; 
III –зона-объектнинг аварияли ҳолатга етган давридаги ейилиш суръати. 
Ҳар қандай машина ундан фойдаланиш жараѐнидан аста-секин ейилиб 
боради. III –зонага келишнинг олдини олиш учун машинага сифатли техник 
хизмат кўрсатиш зарур. Корхоналардаги ишлаб чиқариш (технологик) 
жараѐнлар схемаси 9-расмда кўрсатилган. 
10-расмда машинанинг чиқиш параметрининг ўзгаришига таъсир этувчи 
бош омиллар кўрсатилган. 
Юқорида 
таъкидлаганимиздек 
машинасозлик 
корхоналаридаги 
технологик жараѐнлар сони таъмирлаш корхоналарига нисбатан фарқ 
қилишлиги маълум. Бу ҳолатни уларни ўзаро таққослашда кузатиш мумкин 
(11-расмга қаралсин). 
Бу расмга синчковрок назар ташласак таққосланаѐтган ишлаб чиқариш 
жараѐнлар таркибидаги капитал таъмирлашга кетадиган жами (умумий) 
харажатлар сарфини қоплашга қодир юўлган муҳим заҳира манбаи-ейилган 
деталларни тиклаш жараѐни (Р
1
) эканлигини кўрамиз. Хақиқатдан ҳам 
машинасозлик корхоналари учун деталларни қолипларда қуйиш, ковкалаш, 
штамповкалаш сингари хамаки маҳсулотга тегишли қатор ишларни ўз ичига 

---

24 
олувчи кўп босқичларни босиб ўтади. Ейилган деталларни тиклаш даврида 
эса корхонага хамаки маҳсулот сиқатида тўлиқ шаклга эга бўлган, фақат оз 
ейилган деталнинг ўзи кириб келади. Айнан шу боисдан ҳам қолипда қуйиш, 
штамповкалаш ва қисман механик ишлов сингари қатор сермехнат 
операцияларни бажаришга ҳеч қандай эҳтиѐж қолмайди.