Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali qishloq xo’jaligi mahsulotlarini saqlash, qayta ishlash va mexanizasiya kafedrasi

2.Urug’lik chigitga qo’yilgan asosiy standart talablari 
 
Urug’lik chigitlarga bo’lgan asosiy talab GOST 5895-75 da ko’rsatib o’tilgan
. Bu 
standart talablariga javob beradigan urug’lik chigitlar konditsion urug’lar deb ataladi. 
Davlat standartida ekiladigan chigitga quyidagi ko’rsatkichlar bo’yicha ma’lum 
talablar qo’yilgan: unuvchanligi, chigitdagi tola qoldig’i, chigitning mexanik 
shikastlanganligi, nav tozaligi va chigit namligi bo’yicha yo’l qo’yilishi mumkin bo’lgan 
mu’yorlar. 
Ma’lumki, urug’lik chigitlar rayonlashtirilgan nav xususiyatiga ega bo’lishi lozim. 
CHigitning nav tozaligi urug’likning muayyan naviga xos bo’lgan irsiy belgi va 
xususiyatlariga ega bo’lgan chigitlar soni bilan aniqlanadi. Nav tozaligi odatda foiz bilan 
ifodalanadi.
Elita urug’larining nav tozaligi 100%, birinchi reproduktsiya urug’lariniki 99%, 
ikkinchi reproduktsiya urug’lariniki 98% va uchinchi reproduktsiya urug’larini 96% 
bo’lishi standartda belgilab qo’yilgan.

---

Urug’lik chigitning namligi katta amaliy va xo’jalik ahamiyatiga ega. Namligi 
yuqori bo’lgan chigitning unuvchanligi kamayib, saqlash davrida chiriydi. Bunday 
urug’lar ekishga yaroqsiz bo’lib, ulardan yog’ chiqishi ham kamayib ketadi. Ekish uchun 
tayyorlangan chigitlarning namlik darajasi 9-10% dan oshmasligi kerak. 
CHigitning unuvchanligilaboratoriya sharoitida normal unib chiqqan va foiz bilan 
ifodalangan chigitlar soni bilan belgilanadi va ular uch sinfga bo’lib ko’rsatiladi.
Birinchi sinf urug’larning unuvchanligi – 95…100% 
Ikkinchi sinf urug’larning unuvchanligi – 90…94% 
Uchinchi sinf urug’larning unuvchanligi – 85…89% bo’lishi kerak. Ekish uchun 
unuvchanligi 85% past bo’lgan urug’lar yaroqsiz hisoblanadi. 
CHigitning unib chiqishida va uni seyalka yordamida aniq uyalab va kam sarflab 
ekishda undagi tola qoldig’i ko’p yoki kam bo’lishi muhim ahamiyatga ega. Tola qoldig’i 
ko’p bo’lgan chigitlar ekishda bir-biriga to’sqinlik qilib, chigallashib chigit tushish 
miqdoriga salbiy ta’sir ko’rsatadi. SHu sababli, Davlat standartida chigitdagi tola qoldig’i 
ham uning sifat belgilaridan biri qilib qabul qilingan. CHigitdagi tola qoldig’i o’rta tolali 
g’o’za navlarida chigit vaznining 0,8% idan va ingichka tolali navlar uchun esa 0,4% dan 
oshmasligi belgilab qo’yilgan. 
Urug’lik chigit orasida mexanik shikastlanganlarining (5% dan oshiq) ko’p bo’lishi 
uni ekkandan keyin tezda chirishiga olib keladi. Ekilgan urug’larning to’liq unib chiqishi 
uchun chigitning pishib yetilganlik darajasi ham muhim hisoblanadi. Bulardan tashqari 
ekiladagan urug’liklarda saqlash davridagi qizish (yadroning kuyishi) holati aniqlansa 
bunday urug’liklarni ekishga ruxsat etilmaydi. SHuningdek urug’lik chigitda begona o’t 
urug’lari va tirik hasharotlar bo’lishiga yo’l qo’yilmaydi. 
Urug’li chigitga qo’llaniladigan tushunchalar qo’llaniladi: