Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali meva-sabzavotchilik, uzumchilik

1.2. O‘zbekistonda Himoya qilingan joy sabzavotchiligining qisqacha tarixi, 
axvoli va rivojlanishi.
O‘zbekistonda himoya qilingan joy maydonlarini o‘sishi 60 
yillarning oxiriga to‘g‘ri keladi. Bu davrgacha O‘zbekistonda himoya qilingan joy 
maydonlari juda kam edi. Qishki issiqxonalar umuman yo‘q darajada, faqat ko‘chat 
yetishtirish uchun parniklar mavjud edi. 60 yillardan boshlab zamonaviy 
issiqxonalarni yaratish va ularni qurish yig‘ma metall konstruksiyalarni maxsus 
zavoda tayyorlash, kimyo sanoatida esa yorug‘lik o‘tkazuvchi materiallarni ishlab 
chiqarish keng yo‘lga qo‘yilgandan so‘ng o‘simlik o‘stiriladigan inshootlarni 
maydoni yildan-yilga ortib bordi. 1965 yili respublikada atigi 3,7 ga qishqi 
issiqxonalar 24,4 ga.parnik bor edi. 1970 yilga kelib Himoyalangan joy maydoni 424,4 
ga.ni (1965 yilda 28,1 ga) shu jumladan qishqi issiqxonalar 66,6 ga. ni vaqtincha 
plyonka bilan qoplangan qurilmalar maydoni 351ga. ni tashkil qildi. Keyinchalik 
Himoyalangan yer maydonlari tez suratlar bilan ortib bordi va 1980 yilga kelib ularni 
maydoni 1326 ga.ni, shu jumladan oynavand issiqxonalar 227,4 ga. ni plyonkali 
issiqxonalar 43,3 ga. ni, parniklar 30,4 ga ni va vaqtincha plyonka bilan qoplangan 
qurilmalar 1068 ga. ni tashkil qildi. Keyingi yillarda ularni maydonini 2,0-2,3 barobar 
oshirish masalasi qo‘yilgan edi. Bunda issiqxonalar maydonini 1070 ga. ga, shu 
jumladan oynavand issiqxonalarni zsa 500 ga, vaqtincha plyonka bilan qoplangan 
maydonlarni 1800 ga yetkazish ko‘zda tutilgan edi. 
Mamlakatimizda issiqxona sabzavotlarining hosildorligi ancha past, u yorug‘lik 
bilan yaxshi ta’minlanmagan, rivojlangan davlatlarga nisbatan bir necha marta past. 
Shuning uchun sabzavot ishlab chiqarishni ko‘paytirishga, birinchi navbatda 
hosildorlikni oshirish hisobiga erishish mumkin. 
Yuqori hosil olish va himoyalangan yer inshootlari samaradorligini oshirishga 
mavjud issiqxonalardan foydalanishda yo‘l qo‘yilayotgan quyidagi kamchiliklarni 
bartaraf etish hisobiga erishish mumkin, jumladan: 

unumdorligi past tuproqlardan foydalanish. Mahalliy issiqxonalar tuprog‘i 
tarkibida atigi 8-10% organik modda bor xolos. Ularni tayyorlashda g‘ovaklik 
xususiyatini beruvchi materiallar qo‘llanilmaydi. Tuproqning g‘ovokliligi va suv 
o‘tkazuvchanligi past; 

barcha issiqxonalarda tuproq ostidan isitishni yo‘qligi. Tuproq haroratini 
pastligi o‘z navbatda o‘simliklarni kasalliklarga chidamligini pasaytiradi; 

registrlarni 
oynvand 
blokli 
issiqxonalarning 
ustunlarga 
payvandlab 
qo‘yilganligi va ularni tuproq yuzini isitishda foydalanolmaslik; 

germetik yopilishini ta’minlashda oynali qoplamalar tirqishlarni mutloq 
(germetik) berkitishda surguchlardan cheklangan miqdorda foydalanish; 

issiqxonalarda mikroiqlimni sozlovchi avtomatik moslamalarni yo‘qligi; 

issiqxonadalarga issiqlikni issiqxonada harorat +10°S dan past tushganda kech 

---

33 
berilishi; 

o‘simliklarni zararko‘nandalariga qarshi himoyalashda biologik uslubdan 
chegaralangan holda foydalanish. Kasallik va zararkunandalarni ko‘p tarqalishi; 

ko‘proq egatlab sug‘orish va chegaralangan holda tomchilatib va boshqa 
turdagi sug‘orishlarni ham qo‘llash. Mavjud ko‘pchilik tomchilatib sug‘orish 
moslamasi faqat toza suvni yetkazib beradi. Oson eriydigan o‘g‘itlar bo‘lmaganligi 
sababli oziqali eritmalar berish amalga oshirilmaydi; 

oziqali eritmalar va kichik hajmli muhitda yetishtirishning chegaralanganligi; 

tuproqni par yordamida yoki kimyoviy uslublarda zararsizlantirishni 
(sog‘lomlashtirish) deyarli qo‘llanilmasligi. Inshoot ichki qismini deyarli dezinfeksiya 
qilinmasligi; 

Qoraqalpog‘iston Respublikasi, Xorazm, Buxoro, Navoiy, Sirdaryo va Jizzax 
viloyatlari issiqxonalari tuprog‘i sho‘rlanganligi. Sho‘rlanishga qarshi eng samarali 
kurash usuli – bu inert, mineral substratlar va ularni organik maetriallar aralashmasini 
qo‘llagan holda kichik hajmli gidroponikaga o‘tishdir; 

issiqxonalarni markazlashgan holda zaharli moddalar, o‘g‘itlar, navdor 
urug‘lar, oyna va boshqa materiallar bilan ta’minlanmasligi; 

issiqxonalarni 
yaxshi 
saqlanishi 
va 
kelajakda 
uni 
rivojlantirishga 
qiziqmaydigan shaxslarga arendaga berish tajribasining mavjudligi; 

informatsion ma’lumotlar bilan to‘liq ta’minlanmasligi. Issiqxona xo‘jaliklari 
mutaxassislari va fermerlar hozirgi zamon himoyalangan yer sabzavotchiligida ilm-fan 
va ilg‘or texnologiyalar erishgan yutuqlarni o‘zida aks ettirgan zamonaviy 
adabiyotlardan foydalana bilmasliklari, shu bilan birga navlar va duragaylarning yangi 
kataloglari bilan ta’minlanmaganligi. 
Mavjud issiqxonalarning ko‘rsatilgan kamchiliklari, hosildorlikni ko‘p-aytirishni 
zarurligi, yetishtirilgan mahsulot xarajatlarini va tannarhini kamaytirish uchun 
himoyalangan yer inshootlari konstruksiyasini takomillashtirish yo‘llarini, ulardan 
foydalanish usullari va sabzavot ekinlari yetishtirish texnologiyasini o‘zgartirishni 
talab etmoqda. Bunday yo‘llarni (usullarni) asosiylar deb quyidagilarni hisoblash 
mumkin.