Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali agrobiologiya fakulteti

Qora qo’ng’izlar. Qo’ng’izlar (Coleoptera) turkumining, qora qo’ng’izlar (Tenebrionidae) oilasiga mansub. Qora qo’ng’izlar ayniqsa quruq cho’l va sahrolar uchun hosdir. Umuman 15 mingdan ortiq turga ega. O’zbekiston sharoitida o’simliklarga g’o’za qora qo’ng’izi – OpatroidespunctulatusBr. burundor qora qo’ng’iz – DailognathanasuteMen., shuningdek cho’l sekin yurarqo’ng’izi – BlapshalophilaF.-W. va qumloqsekin yurarqo’ng’izi – OpatrumsabulosumL. – ziyon yetkazishi mumkin (V.V. Yaxontov, 1953). Ombor mahsulotlariga ziyon yetkazishi mumkin bo’lgan: un xruhagi - TenebriomolitorL. – va kichik xruhak – Triboliumconfusum Duv. shular jumlasidandir. Yerto’lalarda uchraydigan qo’lansa qo’ng’iz (BlapsmortisagaL.) ham shu oilaga mansub. Bu oilaga kiruvchi hasharotlarni quyidagi umumiy hususiyatlar ifodalaydi. Qora qo’ng’izlarning tanasi katta – kichikligi va shakl yuzasidan turlicha bo’lishi mumkin. Tanasi odatda sal yiltiroq qora tusda bo’ladi. Mo’ylovlari 10-11 bo’g’imli bo’lib, bir xilda to’g’nog’ichsimon shaklga ega. Old qanotlari qattiq qoplagich hosil qilib old yelkasining yonbosh chetlari uchli ingichkalashgan. Ko’p turlarida orqa juft qanotlari yo’q. Oldingi va o’rta oyoq panjalari 5 tadan, orqa juftiniki esa 4 tadan bo’g’imga ega. Lichinkalari ikki shaklda bo’lishi mumkin. Ayrimlarining shakli simqurtlarga o’hshagan bo’lsada, tanasi nisbatan yumshoq va qorincha oxirida bir juft o’simtasi bor. Bunday lichinkalar namsevar bo’lib, ko’proq o’rmonzorlarda chirindilar bilan oziqlanadi. Ikkinchi guruhga quruqsevar lichinkalar kiradi. Ularning tanasi uzun va silliq bo’lib, soxta simqurtlar deb ataladi. Bu lichinkalarning chin simqurtlardan farqi shun-daki, ularning bosh qismi yaxshi rivojlangan bo’lib tepa labga ega, shuningdek old juft oyoqlari orqa juftlariga nisbatan uzun va baquvvatdir.Tuhumdan chiqqan lichinkalar o’z umrida 12 marta-gacha po’st tashlab 1-1,5 yil yashaydi. Lichinkalar tuproqning ustki qismida rivojlanib, uzoq vaqt davom etadigan ocharchi-lik va qurg’oqchilikka chidash beradi. Bir avlodi 1,5-2 yil davom etadi.Ko’pchilik qora qo’ng’izlarning lichinkalari chertmakchilar singari ziyon keltiradi. O’simlikxo’r turlari tuproqqa ekilgan turli hil urug’liklarni, hamda maysa o’simlik ildizini shikastlaydi. Kurash choralari. Qora qo’ng’iz soxta lichinkalariga qarshi kurash xuddi chertmakchilarning lichinkalariga qarshi kurashga o’xshaydi. Qumloq sekin yurar qo’ng’izining yetuk zoti o’simlik nihollariga havf tug’dirganda esa, unga qarshi birorta kemiruvchilar uchun tavsiya etilgan insektisid purkash mumkin.