Toshkent davlat agrar universiteti sayyora xolmirzayeva

Axborot va ma’ruza matni tayyorlash, matn ustida ishlash
Axborotning bosh maqsadi xabar bo‘lganligi uchun u faqat shu davr uchun nisbatan yangi hisoblangan ma’lumotlarni aks ettiradi. Ma’lumotlar sana, voqea-hodisa, joylar bilan o‘zaro zich holatda beriladi. Axborotlarga og‘zaki va yozma ko‘rinishdagi barcha xabarlarni kiritish mumkin. Chunki axborot so‘zi arabcha so‘z bo‘lib, u “axbor”- “xabar”, “ma’lumot”, “at” - “ lar” (ko‘plik) ma’nosini anglatadi, ya’ni xabarlar yoki xabarlar majmui ma’nosini bildiradi. U davriy o‘zgaruvchan hodisa. Bugungi kun uchun yangi hisoblangan xabar ertaga eskiradi. Uni hamma eshitgan va u haqda tasavvurga ega bo‘lgan bo‘ladi. Shuning uchun ham axborotlarni o‘zgaruvchan hodisa deb hisoblaymiz.
Axborotlarni mazmuniga ko‘ra siyosiy, ma’rifiy, xorijiy, iqtisodiy, ijtimoiy mavzularga tasnif qilishimiz mumkin. Bu esa ularni yaratishda o‘ziga xos so‘z va iboralarni, atama va tasviriy vositalarni qo‘llashni talab qiladi.
Monologlar, publitsistik va ilmiy xarakterdagi ko‘rinishlariga, ma’ruzalarga ega, chunki ma’ruzada aniq, isbotlangan dalillar, isbotlash va tajribadan o‘tkazish uchun qo‘yilgan farazlar, yo‘naltiruvchi jihatlar ustun bo‘lib turishi kerak.
Ana shu nuqtayi nazardan kelib chiqqan holda uni ikki turga ajratish mumkin:

1. 
   Ilmiy ma’ruzalar.
   
2. 
   Publitsistik yoki targ‘ibot-tashviqot mazmunidagi ma’ruzalar.
   

Ilmiy ma’ruzalarda ilmiy farazlar qo‘yiladi, tajriba va kuzatishlar olib boriladi, natijalari taqqoslanadi, aniq dalillar keltiriladi, isbotlangan xulosalar bayon etiladi. Ular mazmunan va shaklan ilmiy tadqiqot va qo‘llanmalarga yaqin turadi. Hatto uni tadqiqot ishlarining debochasi deb ham atash mumkin. Unda asosan targ‘ibot-tashviqotga xos so‘z va iboralar qo‘llaniladi. Bunday ma’ruzalarning bosh maqsadi tinglovchini maqsadiga yo‘naltirish yoki da’vat etishdir.
Har bir inson biron-bir kasbni egallar ekan, shu kasb haqida chuqur bilim va malakaga ega bo‘lishini istaydi. O‘z sohasi bo‘yicha yetuk mutaxassis bo‘lishi uchun kasbiga tegishli fanlarni chuqur o‘rganishi, ixtisosligiga oid so‘z va atamalardan foydalangan holda matn tuzishni bilishi lozim. Shu o‘rinda “Bank ishi”, “Moliya”, “Soliq va soliqqa tortish”, “Buxgalteriya hisobi” mutaxassisliklariga oid matnlardan namunalar keltiramiz.
“Bank ishi”