Toshkent davlat agrar universiteti botanikadan laboratoriya

Ekzoderma
- po‘stloqning tashqi qavati bo‘lib, uning ikki va undan ortiq 
qatlamini, bir - biriga zich joylashagan hujayralar tashqil qiladi. 
Epiderma 
nobud bo‘lishi bilan ekzoderma hujayralari po‘sti po‘kakka 
aylanadi. Shundan boshlab ekzoderma to‘liq himoya vazifasini bajaradi.  
Mezoderma-ekzodermaning ichki tomonida joylashgan bo‘lib, yupqa tsel-
lyuloza devorli tirik parenximatik hujayralardan iborat bo‘ladi. Ekzodermaga yaqin 
joylashgan hujayralar ancha mayda, o‘rta qismidagilar yirik va hujayralar aro 
bo‘shliqlar mavjud. Endodermaga yaqin qismidagi hujayralar yanada mayda va 
zich joylashgan bo‘ladi. 
Mezodermaning vazifasi suv va unda erigan moddalarni to‘plash va uni 
markaziy tsilindrga o‘tkazishdan iborat. 
Endoderma –birlamchi po‘stloqning ichki qavati hisoblanadi. U bir-biriga 
zich, bir-biriga qator joylashgan hujayralardan iborat. Hujayra po‘sti po‘kaklanishi 
yoki yog‘ochlanishi ham mumkin. Natijada suvni o‘tkazmay qo‘yadi. Endoderma-
dan suv va unda erigan moddalar maxsus po‘sti qalinlashmagan hujayralar orqali 
o‘tadi. Ularni o‘tkazuvchi hujayralar deb ataladi. 
Endi ildizning birlamchi markaziy tsilindri bilan tanishiladi. Markaziy 
tsilindrning endodermaga tutashib turadigan qismidan bir va bir necha qator hujay-
ralardan tashkil topgan, peritsikl qatlami boshlanadi. Peritsikl merisistematik 
to‘qima vazifasini bajaradi. Undan yon ildizlar, ildiz bachkilari, hosil bo‘ladi. 
Ayniqsa peritsikl qavati ildizning birlamchi tuzilishidan ikkilamchi tuzilishga 
o‘tishida, kambiy xalqasini hosil bo‘lishida aktiv qatnashadi. 
Markaziy tsilindrning qolgan qismini, asosan o‘tkazuvchi naylar to‘plami 
tashkil etadi. Ksilema va floema elementlari markaziy tsilindrda radius bo‘lib joy-
lashadi. Ksilema halqasimon va spiralsimon naylardan iborat. Yulduzsimon 
shaklda o‘rnashgan ksilema, nurlari orasida floema joylashagan. Ksilema bilan 
floema orasida esa parenxima hujayralari bo‘ladi. Ildiz markazini o‘zak to‘ldirib 
turadi. O‘zak yupqa devorlari, ba'zan zahira moddalar saqlovchi parenxima hujay-
ralardan tuzilgan. Ildiz o‘zagi sklerenxima tortmasi shaklida ham bo‘lishi mumkin. 
 

---

 56
 
 
 
 
 
22-rasm: Ildiz tiplari: 
              A-ipsimon ildiz,
Б
-urchiqsimon ildiz,B- ildiz meva 
              
Г
-oq ildiz, D- popuk ildiz 
 
 

---

 57
   
 
23-rasm.Piyoz ildizining uzunasiga kesimi:A-ildiz tukchalari(shimuvchi 
zona),
Б
-o'suvchi zona,B-bo'linuvchi zona,
Г
-ildiz gilofi,a-epiblema 
 

---

 58
 
 
 
 
 
24-rasm-Gulsapsar ildizning kondalang kesimi: 
1-epiderma,2-ekzoderma,3-postloq parenximasi,4-endoderma,5-otkazuvchi 
xujayra, 
6-pericikl,7  -yogochlik,8-lub 
 
 
 
SAVOLLAR: 
1.Ildizning birlamchi anatomik tuzilishi deganda nimani tushunasiz? 
2.Ildiz qanday zonalardan tuzilgan? 
3.Ildizning birlamchi anatomik tuzilishida qanday to‘qimalar ishtirok etadi? 
4.Yon ildizlar qaysi to‘qimadan hosil bo‘ladi? 
 

---

 59