Toshkent davlat agrar universiteti botanikadan laboratoriya

 

---

 11
2-MAVZU: O‘SIMLIKLAR HUJAYRASINING ShAKLI VA 
TUZILIShI. TsITOPLAZMA ORGANOIDLARI. PLASTIDALAR, 
ULARNING TUZILIShI, VAZIFALARI. 
 
MAVZUNING MAQSADI
. Hujayralarning shaklini, tuzlishini, piyoz 
po‘sti va paxta tolasi hujayralari misolida o‘rganish. Tsitoplazma organoidlari 
xaqida umumiy tushuncha berish. Plastidalarning tuzilishini, ularning vazifalarini 
yo‘sin bargi va qalampir mevasi misolida o‘rgatish. 
K
Е
RAKLI JIHOZLAR:
 mikroskop, piyoz, buyum va qoplag‘ich oynalar, 
chyotka, suv, nina, lantset, pintset, yod, paxta tolasi, yusin bargi va qalampir meva-
si. 
UMUMIY TUShUNShA.
 O‘simliklar mikroskopik tuzilishiga ega bo‘lgan 
hujayralardan tashkil topgan. Hujayra o‘zaro bog‘langan tsitoplazma va yadrodan 
iborat. O‘simlik to‘qimalari tirik va o‘lik, bir yoki ko‘p hujayralardan tashkil top-
gan. Har bir hujayra nafas oladi, oziqlanadi, o‘sadi, bo‘linib ko‘payadi. Gulli 
o‘simliklardagi ayrim hujayralarning kattaligi 10-60 mmgacha boradi (paxta to-
lasi), olma, tarvuz, mandarin, pomidor, hujayralari ham yirik bo‘ladi. O‘simlik hu-
jayrasi o‘z ichidagi suyuqlikni o‘rab olgan po‘stga ko‘ra ma'lum shaklda bo‘ladi. 
Tirik hujayra ichida odatda protoplazmadan iborat protoplast hamda yadro bo‘ladi. 
Protoplazma shilliq qumoq modda bo‘lib, tsitoplazma ham deb ataladi. Protoplaz-
ma va yadro hujayraning tirik qismidir. Hujayra o‘sgan kattalashgan sari uning 
protoplazmasida bo‘shliq vakuolalar paydo bo‘ladi. Vakuolalarda hujayra shirasi 
bo‘ladi.  
Hujayralar ba'zan bo‘yiga cho‘ziq, ya'ni bo‘yi enidan bir necha marta uzun 
bo‘ladi. Bunday hujayralarni prozenximatik shakldagi hujayralar deb ataladi, ma-
salan paxta tolasining hujayrasi uzunligi bir necha mkm etadi. Ba'zan o‘simlik hu-
jayralari shakli yumoloq, yulduzsimon, ko‘p qirrali va boshqa shaklda bo‘ladi. 
Bo‘yi eniga teng o‘sgan hujayralarni esa parenximatik hujayra deb ataladi. Masa-
lan piyoz po‘sti hujayralari.