Toshkent davlat agrar universiteti botanikadan laboratoriya

BUG‘DOYDOShLAR, (G‘ALLADOShLAR) OILASI- POACEAE. 
   
Morfologik ta'rifi
. Bug‘doydoshlar oilasi 700 turkum va 7500-10000 turni 
o‘z ichiga oladi. Ular er yuzining hamma qit'alarida tarqalgan. Bu oilaga bir yillik, 
ikki va ko‘p yillik o‘t o‘simliklar ba'zan, buta va darxtlar kiradi. Ularning poyasi 
ingichka, naysimon, bo‘g‘imlarga bo‘lingan. Bo‘g‘imlari bo‘rtgan ichi berk, 
bo‘g‘im oraliqlarining ichi esa bo‘shliqdan iborat. Barglari oddiy, bandsiz, ba'zan 
bandli, poyada ketma-ket joylashgan. Ular poyani o‘rab turadigan, naysimon uzun 
qindan va tasmasimon, nashtarsimon, ba'zan tuxumsimon yoki bigizsimon shaklga 
ega bo‘lgan barg yaproqlaridan iborat. Barg qinining barg yaprog‘iga o‘tish joyida 
yupqa pardasimon o‘simta tilcha va 2 ta quloqchasi bor. Tilcha 2 ta yonbargchan-
ing qo‘shilib o‘sishidan hosil bo‘lgan deb qaraladi. U poya bilan qin orasiga suv 
tushishiga yo‘l qo‘ymaydi. Gullari mayda, gulqo‘rg‘onsiz bo‘lib, ular o‘z navbati-
da boshoq, supurgi, shingil, so‘ta, ro‘vak kabi oddiy va murakkab to‘pgullarni 
hosil qiladi. Har bir boshoqcha 1 dan 10 tagacha. Ba'zan undan ko‘p ikki jinsli yoki 
bir jinsli ikkita gultangacha barglar va ular ostidan chiqqan ikkita etli boshoq tan-
gacha bargli gullardan tashkil topadi. Ayrim hollarda ularning soni o‘zgarib turishi 
ham mumkin. Boshoq tangacha barglar boshoqchani o‘rab turganini ostki, o‘ralib 
turgan ichkarisidagini esa ustki boshoq tangacha barg deyiladi. Ulardan keyin 
changchi va urug‘chilarni o‘rab turgan gultangacha barglar joylashgan bo‘ladi. 
Gultangacha barglarning boshoqcha o‘zagidan chiqqan etli va kattarog‘ini 
ostki,uning qarshisida gul banddan chiqqan kichikrog‘ini ustki gultangacha barg 
deyiladi. Gultangacha barglar ichida 1,2,3 ta bo‘lib joylashgan kichkinagina yupqa 
parda bo‘lib, bu parda o‘zgargan gulqo‘rg‘on, «lodequla» deb ataladi. Lodequlalar 
tangacha barglarni itarib, ularni bir-biridan ajratadi va gulning ochilishiga changchi 
va urug‘chilarning gul ichidan tashqariga chiqib, osilib turishiga imkon beradi. 
Changchilar asosan 3 ta yoki 6 ta, ba'zan 2 ta ham bo‘lishi mumkin. Urug‘chisi bit-
ta, 2 yoki 3 mevabargchaning qo‘shilib o‘sishidan hosil bo‘lgan. Ustunchasi qisqa, 

---

 162
ba'zan o‘tiroq holda bo‘lib, tumshuqchasi 2 ta bo‘lakka bo‘lingan, patsimon 
tuzilishga ega. 
Tugunchasi ustki bir uyali va bir urug‘ kurtakli. Mevasi quruq don meva. 
Bug‘doydoshlar oilasi sistematik jihatdan murakkab bo‘lganligi uchun uni 
3 ta oilachaga bo‘lib o‘rganiladi. 
1.Bambukdoshchalar- Bambusoideae. 
2.Tariqdoshchalar- Panicoideae. 
3.Qo‘ng‘irboshdoshchalar-Poaeoideae. 
1.Bambukdoshchalar oilachasining vakillari yirik, ko‘p yillik poyasi 
yog‘ochlangan, daraxtsimon yoki butasimon o‘simliklar bo‘lib, tropik va subtropik 
mintaqalarda tarqalgan. 
2.Tariqdoshchalar oilachasining vakillari bir yillik, va ko‘p yillik o‘t 
o‘simliklardir. Ularning poyasi ba'zan yog‘ochlanadi. Oddiy boshoqchalari bir gul-
li, ba'zan ikki gulli, bittasi bir jinsli erkak gul bo‘lib, ikkinchisi ikki jinsli gul. 
3.Qo‘ng‘irboshdoshchalar oilachasi vakillarining boshoqcha tangachabargi 
2ta bo‘ladi. Boshoqchasi bir gulli yoki ko‘p gulli. 
Ahamiyati. 
Bu oila o‘simliklari insonlar hayotida muhim ahamiyatga 
egaligi bilan boshqa oilalardan alohida ajralib turadi.Shunki bu o‘simliklarning 
urug‘ini tarkibida 50-75% kraxmal, 20% oqsil, yog‘, mineral moddalar va vitamin-
lar bor.Bu oila vakillari nafaqat oziq-ovqat balki em-xashak va manzarali 
o‘simliklar sifatida ham ma'lum. 
 
 

---

 163