Toshkent davlat agrar universiteti agrologistika va biznes fakulteti

2.2. Operatsion faoliyat bo‘yicha pul oqimining tahlili
Xo‘jalik yurituvchi subyektlarda pul oqimini tahlil qilib o‘rganishda asosiy axborot manbai bo‘lib, “Pul oqimi to‘g‘risidagi hisobot” hisoblanadi.
Ushbu hisobot shakli 9 – sonli “Pul oqimi to‘g‘risidagi hisobot” nomli BHMS hamda “Moliyaviy hisobot shakllarini to‘ldirish bo‘yicha qoidalari”da belgilangan talab va qoidalar bo‘yicha tayyorlanadi. Mazkur me’yoriy – huquqiy hujjatlarga ko‘ra pul oqimi to‘g‘risidagi hisobotda hisobot yili bo‘yicha pul mablag‘larining harakati operatsion, investitsiya va moliyaviy faoliyat bo‘yicha guruhlangan holda aks ettirilishi lozim. Xususan, operatsion faoliyat 9 – sonli BHMSda quyidagicha ta’riflanadi: “Operatsiya faoliyati – xo‘jalik yurituvchi subyektning daromad keltiruvchi asosiy faoliyati, shuningdek, subyektning investitsiya va moliya faoliyatiga oid bo‘lmagan o‘zga xo‘jalik faoliyati”.
Demak, operatsion faoliyat bo‘yicha pul mablag‘larining harakati xo‘jalik yurituvchi subyektning asosiy faoliyati bilan bog‘liq muomalalarda yuzaga kelib, ular quyidagicha bo‘ladi (2-jadval).

2-jadval
Operatsion faoliyat bo‘yicha pul mablag‘lari harakati

Pul tushumlari	Pul to‘lovlari
Sotilgan mahsulot (ish, xizmat)lar uchun xaridorlardan olingan pul tushumlari	Mol yetkazib beruvchilarga to‘lovlar
Operatsion faoliyatning boshqa pul tushumlari	Xaridorlarga va ular nomidan to‘langan pul mablag‘lari
	Operatsion faoliyat bilan bog‘liq boshqa to‘lovlar

Operatsion faoliyat bo‘yicha pul mablag‘lari oqimini “Sharq” fermer xo‘jaligi misolida tahlil qilib o‘rganganimizda quyidagi ma’lumotlarga ega bo‘lindi (3-jadval).

3-jadval ma’lumotlariga ko‘ra “Sharq” fermer xo‘jaligida operatsion faoliyat bo‘yicha pul mablag‘larining sof kirimi hisobot davrida 44518 ming so‘mni tashkil qilgan. Fermer xo‘jaligida operatsion faoliyat bo‘yicha jami pul mablag‘larining kirimi 672375 ming so‘mni tashkil qilgan bo‘lib, u to‘liq mahsulotlarni sotishdan kelib tushgan pul mablag‘lari hissasiga to‘g‘ri keladi.
Sarflangan pul mablag‘lari esa 627857 ming so‘mni tashkil qilib, uning 581753 ming so‘mi yoki 93 foizi mol yetkazib beruvchilarga to‘langan pul mablag‘lariga, 16423 ming so‘mi yoki 2 foizi xodimlarga to‘langan pul mablag‘lari hisobiga, qolgan 29681 ming so‘mi yoki 5 foizi operatsion faoliyat bo‘yicha boshqa pulli to‘lovlar uchun sarf qilinganligini ko‘rishimiz mumkin.
Yuqorida ta’kidlab o‘tganimizdek, fermer xo‘jaligida operatsion faoliyat bo‘yicha pul mablag‘larining sof kirimi 44518 ming so‘mni tashkil qilgan bo‘lib, bu ko‘rsatkich umumiy tushumning 7%ni tashkil etadi.
3-jadval
“Sharq” fermer xo‘jaligida operatsion faoliyat bo‘yicha pul oqimining tahlili

Ko‘rsatkichlar			Kirim		Chiqim
	Satr	Summa, ming so‘m	Salmog‘i, %	Summa, ming so‘m	Salmog‘i, %
1. Mahsulot (ish, xizmat)larni sotishdan kelib tushgan pul mablag‘lari	010	672375	100	-	-
2. Material, tovar, ish va xizmatlar uchun mol yetkazib beruvchilarga to‘langan pul mablag‘lari	020	-	-	581753	93
3. Xodimlarga va ular nomidan to‘langan pul mablag‘lari	030	-	-	16423	2
4.Operatsion faoliyat bo‘yicha boshqa pul tushumlari va to‘lovlari	040	-	-	29681	5
JAMI:	-	672375	100	627857	100
Operatsion faoliyat bo‘yicha sof pul kirimi yoki chiqimi	050	44518	7	-	-

Shunday bo‘lsada, fermer xo‘jaligi rahbariyati operatsion faoliyat bo‘yicha pul mablag‘lari sof kirimi hajmini ko‘paytirish choralarini ko‘rishi lozim deb hisoblaymiz. Chunki, mazkur faoliyat bo‘yicha pul mablag‘lari sof kirimining ko‘payishi kelgusida fermer xo‘jaligi moliyaviy holatining barqarorligiga va to‘lov qobiliyatining yaxshilanishiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi.