Toshkent axborot texnologiyalari universiteti nukus filiali kompyuter injiniringi fakulteti

kirish satxi A  (Access) foydalanuvchilarni tarmoq resurslariga kirishni 

ta`minlaydi; 

transport satxi T (Transport) foydalanuvchidan foydalanuvchiga axborotni 

uzatishni ta`minlaydigan, tarmoqning asosiy resursidir;  

boshqarish satxi S  (Control) komp`yuter telefoniyasi va Softswitch 

texnologiyalari qo`llanishiga asoslangan, kommutatsiyaning yangi kontseptsiyasini 

aks ettiradi;  

---

52 

 

xizmatlar satxi S (Service) tarmoqning axborot to`ldirilmasi tarkibini 

belgilaydi. Bunda axborotga foydalanuvchilar kirishi bo`yicha xizmatlar 

ko`rinishidagi tarmoqning foydali yuklamasi mavjud bo`ladi. 

NGN ning bu modelida aloqa tizimlarining rivojlanish zamonaviy an`analari 

aks ettirilgan. NGN modelida transport tarmog`i va kirish tarmoqlari satxlariga 

yana ikkita satx qo`shilgan.  

Boshqarish satxi, yoki, boshqacha qilib aytganda, kommutatsiya satxi, 

ajratilgan signalizatsiya tizimlarining kontseptsiyasi rivojlanishiga bog`liq xolda 

paydo bo`ldi. Bu kontseptsiya 7-son UKS tizimidan kelib chiqadi, unda aloqa 

tizimlari rivojlanishi tarixida birinchi marta nutq va signal trafiklarini ajratish 

ko`zda tutilgan edi. Bu kontseptsiyaning keyinchalik rivojlanishi komp`yuter 

telefoniyasi yo`nalishida bo`ldi, unda nafaqat aloxida ajratilgan signalizatsiya 

tarmog`ini yaratish ko`zda tutilmasdan, balki  komp`yuterlar asosidagi ajratilgan 

qurilmalarda signal xabarlarini o`zgartirish nazarda tutiladi. 

 

 

    3.2-rasm. Zamonaviy NGN tarmog`ining arxitekturasi 

---

53 

 

 

Xizmatlar satxining paydo bo`lishiga telekommunikatsiyalar soxasiga 

 

zamonaviy marketing g`oyalarini chuqur kirishishi sabab bo`ldi. An`anaviy 

tarmoqlar abonent qurilmasi-telefonning imkoniyatlariga bog`liq xolda, taqdim 

etilayotgan xizmatlarning ob`ektiv cheklangan spektrlariga ega edilar. NGN aloqa 

tizimlari rivojlanish vektorini xizmatlar spektrini kuchaytirish yo`liga o`zgartirdi. 

Bunga asosiy sabablar, telefon takomillashgan terminal-komp`yuterga, komp`yuter 

telefoniyasi va Softswitch kontseptsiyalari bo`ldi, ular istalgan turli xildagi 

xizmatlarni boshqarish uchun texnologik asoslar yaratdi. Aloqa operatorlari 

faoliyatining katta qismini, yangi xizmatlar kontseptsiyasini shakllantirish, yangi 

kontseptsiyalarni amalga oshirish, xizmatlarni sotish, ularni kuzatib borish va 

boshqalar,  xizmatlar marketingi egallay boshladi. Bu xususiyatlar xizmatlarga 

asosiy urg`u berishga va ularni NGN modelida aloxida satxga ajratishga sabab 

bo`ldi.   

NGN dinamik kontseptsiya ekanligi inobatga olinsa keyinchalik uning 

arxitekturasida boshqa satxlar paydo bo`lishi extimoldan xoli emas. 

NGN arxitekturasini satxlarning inglizcha nomlanishi birinchi xarflari 

bo`yicha SCTA deb xam atashadi. Modelning xar bir satxida bir birlariga bog`liq 

bo`lmagan masalar uchratiladi. Shunga qaramasdan, xar xil satxlar o`zaro 

chambarchas bog`langan xolda ishlashini xisobga olish zarur.  

3.2-rasm quyi qismida foydalanuvchilar, yuqorida esa axborot resurslari 

ko`rsatilgan, resurs kirish zarurdir. Bu xolda NGN tizimi ishlash mexanizmini 

tushunish  oson bo`ladi. Avval foydalanuvchi kirish kanaliga ega bo`ladi va 

transport tarmog`iga chiqadi. Transport tarmog`i foydalanuvchi trafigini va axborot 

resursidan trafikni uzatishni ta`minlaydi. Kommutatsiya satxi foydalanuvchiga 

terminal va resurs orasida o`zaro bog`lanish kanalini o`rnatishga imkon beradi, 

xizmatlar satxi esa mos sifatni bevosita qo`llashni ta`minlaydi. Boshqacha qilib 

aytganda, foydalanuvchiga xizmatlarni olish uchun “standart yo`lni”, “pastdan 

yuqoriga” ko`rsatish osondir. Shu bilan birga kirish satxini A xizmatlar satxi S 

---

54 

 

bilan aloqasini, S va T orasida, S va A orasida bog`lanishlarni taxlil qilish, 

satxlarning o`zaro kirishini (konvergentsiyasini) topish mumkin.   

Komp`yuter telefoniyasining rivojlanishi Softswitch kontseptsiyasiga, 

so`ngra esa boshqarish satxida mobil va simli tarmoqlarni birlashtirish 

kontseptsiyasiga, IMS kontseptsiyasiga olib keldi.