Toshkent axborot texnologiyalari universiteti nukus filiali kompyuter injiniringi fakulteti

     5-seans pog`onasi (protokol seansovыy) seans boshlanishi va  yakunlanishini, 
transport tarmog`i darajasida ishdan chiqish (ishlamaslik) holatlarida qayta ulashni 
amalga oshirishni ta`minlaydi. 
     4-transport  pog`onasi  (transportn.  protokol)  transport  pog`onasining  asosiy 
vazifasi paketlarni xatosiz, dastlabki ketma-ketlikda yo`qotishsizlarsiz kafolat bilan 
etkazib  berishdir.  Bu  pog`onada  ma`lumotlar  qayta  taxlanadi:  uzunlari  bir  nechta 
paketlarga  ajratiladi,  qisqa  paketlar  esa  birlashtiriladi.  Shu  orqali  tarmoqdan 
paketlarni yuborish samaradorligi oshiriladi. Transport pog`onasida qabul qiluvchi 
tomonidan ma`lumotlar qabul qilingani xaqida tasdiq signali yuboriladi. 
Trasport  pog`onasi  oqimni  boshqaradi,  xatolarni  tekshiradi,  paketlarni 
yuborish  va  qabul  qilish  bilan  bog`liq  bo`lgan  muammolarni  hal  qilishda  ishtirok 
etadi. 
 3-tarmoq pog`onasi (setevoy protokol) quyidagilarni ta`minlaydi:  
- foydalanayotgan tarmoq va fizik muhitlarni kommutatsiyalash; 
- marshrutizatsiyalashga bog`liq bo`lmagan transport tarmoq darajasi uchun 
axborotlarni uzatilishni ta`minlovchi tarmoq ulanishlarni o`rnatish;  
- faol holda tutish va uzish vositalarini etgazib berish;  
- ma`lumot oqimlarini boshqarilishini ta`minlash;  

---

 
41 
- paketlar jo`natilishi ketma – ketligini tartibga solish; 
-  shoshilinch ma`lumot uzatilishini ta`minlash; 
- xatolarni topish va tuzatilishini ta`minlash. 
  Tarmoq  pog`onasining  ma`lumotlarini  paketlar  deb  atash  qabul  qilingan. 
Tarmoq pog`onasida 2 xil protokollar ishlaydi.  
1. tarmoq protokollari – tarmoq orqali paketlarni harakatini yo`lga     
 qo`yadi; 
2.  marshrutlash  protokollari  –  marshrutizator  tarmoqlararo  bog`lanishlar 
topologiyasi to`g`risida axborot to`playdilar.  
        2–kanal  pog`onasi  (kanal`n.  pratokol)  kanal  uzatishlarini    o`rnatadi  va 
uzatadi,  kadrlar  bo`yicha  sinxronizatsiiyalashni  ta`minlaydi,  xatolarni  topish  va 
tuzatish  axborot  oqimini  boshqarish,  kadrlar  ketma  -  ketligini  tartibga  solishlarni 
ta`minlaydi. 
       1-fizik  pog`ona  (protokol  fizicheskiy)  fizikaviy  kanallar  koaksial  kabel`, 
optik tolali kabel` yoki radiomuhit orqali bitlar ketma-ketligi bilan ish olib boradi. 
Fizik  pog`ona    fizik  ulashlarni  o`rnatish,  faol  holatda  tutish  va  o`zini  mexanik, 
elektron 
va 
protsedurali 
 
vositalarini 
boshqarish, 
bitlar 
bo`yicha 
sinxronizatsiyalash,  bitlarni  dupleks  yoki  yarim  dupleksli  uzatish,  ikki  yoki  ko`p 
nuqtali  uzatish,  fizik  darajada  ishdan  chiqish  xolatlari  to`g`risida  kanal  darajasini 
ogohlantirishlarni ta`minlaydi. 

---

 
42 
 
 
 
2.1 – rasm. Ochiq tizimlar o`zaro bog`lanish etalon modeli. 
 
Amaliy 
Taqdim etish 
Seans 
Transport 
Tarmoq 
Kanal 
Fizik 
Amaliy 
Taqdim etish 
Seans 
Transport 
Tarmoq 
Kanal 
Fizik 
Tarmoqqa bog`lik pog`onalar 
Tarmoqqa nobog`lik 
pog`onalar 
Ma`lumotlarni uzatish fizik 
muxiti 

---

 
43 
 
T/R 
Xizmat turlari 
Pog`onalar 
Fizik 
Kanal  
Tarmoq 
Transport 
Seans 
Taqdim 
etish 
Amaliy 
1. 
Birpog`onali  ob`ektlar autentifikatsiyasi  
 
 
+ 
+ 
 
 
+ 
2. 
Ma`lumotlar manba`i autentifikatsiyasi 
 
 
+ 
+ 
 
 
+ 
3. 
 Kirish  yo`li nazorati 
 
 
+ 
+ 
 
 
+ 
4. 
Ulash o`rnatishli aloqa konfidentsialligi 
+ 
+ 
+ 
+ 
 
+ 
+ 
5. 
Ulash o`rnatishsiz aloqa konfidentsialligi 
 
+ 
+ 
+ 
 
+ 
+ 
6. 
Ixtiyriy tanlangan maydonlar konfidentsialligi 
 
 
 
 
 
+ 
+ 
7. 
Ma`lumotlar oqimi konfidentsialligi 
+ 
 
+ 
 
 
 
+ 
8. 
Tiklanishli ulanish butunligi 
 
 
 
+ 
 
 
+ 
9. 
Tiklanishsiz ulanish butunligi  
 
 
+ 
+ 
 
 
+ 
10. 
Ulanishning ajratilgan maydoni butunligi 
 
 
 
 
 
 
+ 

---

 
44 
11. 
Ulash o`rnatishsiz bog`lanish butunligi 
 
 
+ 
+ 
 
 
+ 
12. 
Ulanishsiz ajratilgan maydon butunligi 
 
 
 
 
 
 
+ 
13 
Manba`ni tasdiqlab rad etishlardan ximoya 
 
 
 
 
 
 
+ 
14. 
etkazib berishni tasdiqlab rad etishlardan 
ximoya 
 
 
 
 
 
 
+ 
Xavfsizlikni ta`minlashni  xizmatlari va mexanizmlarini o`zaro bog`liqligi 
 
T/
R 
T/R 
             Mexanizm  
  Xizmat  
Shifrlas
h  
Raqaml
i imzo 
Kirish  
yo`li 
nazorati 
Ma`lumot- 
lar 
butunligi 
Almashuv 
autentif-
ikatsiyasi 
Marshrutizat
siyani 
boshqarish 
Arbitraj 
(muxokama) 
1. 
Birpog`onali  ob`ektlar autentifikatsiyasi  
+ 
+ 
 
 
+ 
 
 
2. 
Ma`lumotlar manba`i autentifikatsiyasi 
+ 
+ 
 
 
 
 
 
3. 
 Kirish  yo`li nazorati 
 
 
+ 
 
 
 
 
4. 
Ulash o`rnatishli aloqa konfidentsialligi 
+ 
 
 
 
 
 
+ 
5. 
Ulash o`rnatishsiz aloqa konfidentsialligi 
+ 
 
 
 
 
 
+ 
6. 
Ixtiyriy tanlangan maydonlar konfidentsialligi 
+ 
 
 
 
 
 
 
7. 
Ma`lumotlar oqimi konfidentsialligi 
+ 
 
 
 
 
+ 
+ 

---

 
45 
8. 
Tiklanishli ulanish butunligi 
+ 
 
 
+ 
 
 
 
9. 
Tiklanishsiz ulanish butunligi  
+ 
 
 
+ 
 
 
 
10.  Ulanishning ajratilgan maydoni butunligi 
+ 
 
 
+ 
 
 
 
11.  Ulash o`rnatishsiz bog`lanish butunligi 
+ 
+ 
 
+ 
 
 
 
12.  Ulanishsiz ajratilgan maydon butunligi 
+ 
+ 
 
+ 
 
 
 
13 
Manba`ni tasdiqlab rad etishlardan ximoya 
 
+ 
 
+ 
 
 
+ 
14.  etkazib berishni tasdiqlab rad etishlardan ximoya 
 
+ 
 
+ 
 
 
+ 
 
 

---

 
46