Toshkent axborot texnologiyalari universiteti nukus filiali kompyuter injiniringi fakulteti

Himoya  mexanizmlari.  Amaliyotda  ishlatiladigan  ximoya  mexanizmlarining 
aksariyati  kriptografiya  usullariga  asoslangan.  Shifrlash  yoki  shifrlashga  yaqin 
axborotni o`zgartirishlar ma`lumotlarni ximoyalash usullari xisoblanadi. 
 
1.3.  Axborot xavfsizligini ta`minlash choralarining tasnifi 
 
Komp`yuter  tizimlarini  axborot  xavfsizligi  xavfini  amalga  oshirish  juda 
murakkab va xavfli oqibatlar bilan bog`langandir. Ularga quyidagilar tegishlidir: 
- fizik  butunlikni  buzish  -  axborot  sifatini  buzishga  yoki  uni  to`liq  yo`q 
qilishga 
yo`naltirilgan, 
ayniqsa 
axborotni 
uzatish 
tizimlarida 
va 
telekommunikatsiya va radiotexnik tizimlarning komp`yuter tarmoqlarida; 
- ruxsat  etilmagan  o`zgartirish  -  u  turli  xil  xujjatlarda,  xisoblarda  va 
ma`lumotlar 
bazalarida 
berilganlarni 
qalbakilashishiga 
yoki 
xalaqitlarga 
uchrashiga olib kelishi mumkin; 
- ruxsat  etilmagan  olish  -    maxfiy  axborotni  bevosita  komp`yuter 
tizimlaridan  va  tarmoqlaridan  ularga  ulanish  yo`li  bilan  o`g`irlash  yoki  axborot 
tashuvchilarni va boshqalarni o`g`irlash bilan tavsiflidir; 

---

 
34 
- ruxsat  etilmagan  ko`paytirish  -  dasturlarni  va  berilganlarni  nusxalashga 
yo`naltirilgan. 
1.1-jadvalda  komp`yuter  tizimlari  va  tarmoqlarini  xavfsizligi  xavflarini, 
ularni  tashkil  etuvchilariga  ta`sir  etilganda  amalga  oshirishni  asosiy  yo`llari 
ko`rsatilgan. 
 
 
 
№ 
Ta`sir 
etish 
ob`ektlari 
Axborot  
maxfiyligini  
buzilishi 
Axborot  
butunligini  
buzilishi 
Tizimni  ishga  
layoqatligini  
buzilishi 
 
 
1 
 
 
Apparat  
vositalari 
Ruxsat  etilmagan 
ulanish; resurslarni 
ishlatish; 
tashuvchilarni   
o`g`rilash 
Ruxsat  etilmagan  
ulanish; resurslarni  
ishlatish;  
rejimlarni  
o`zgartirish 
Rejimlarni  
ruxsat  etilmagan  
o`zgartirish;  
ishdan  chiqarish; 
buzish. 
 
2 
 
Dastur 
ta`minoti 
 
Ruxsat  etilmagan  
nusxalash; 
ushlab  olish 
Ruxsat  etilmagan  
murojaat  etish; 
«Troyan oti» va 
«Chuvalchanglar»  
viruslarni, tadbiq  
qilish 
Ruxsat  
etilmagan  
xalaqitga  
uchrash; 
o`chirish;  
almashtirish 
 
3 
 
Ma`lumotlar 
Ruxsat  etilmagan  
nusxalash;  
o`g`rilash; 
ushlab olish. 
Ruxsat  etilmagan  
xalaqitga uchrash; 
o`zgartirish. 
Ruxsat  
etilmagan  
xalaqitga  
uchrash; 
o`chirish; 
almashtirish 
 
 
Sirni  ochib  
qo`yish;  axborotni  
shantaj  qilish; 
xodimni  sotib  
Ish joyidan  
ketish;  fizik  
1.1- jadval 

---

 
35 
 
4 
 
Xodimlar 
ximoya  qilish 
tizimi  to`g`risida  
ma`lumotlarni  
uzatish;  
sovuqqonlik. 
olish 
bartaraf etish.