Toshkent axborot texnologiyalar universiteti

Nurning yo’nalishini kuzatish usullari (trassirovka) 

(trace-iz, kuzatish) 

Real tasvirlarni ko‟rishda nurni yo‟nalishini kuzatish usullari, uning kayta (aks 

etish) va sinish effektlarini hisobga olgan xolda, keng ko‟llaniladi. 

Bunda  yorug‟lik  manba‟sidan  to‟g‟ri  chiziqli  traektoriya  bo‟yicha  biror  bir 

ob‟ektga tushadi. Ob‟ektga tushgan yorug‟lik nuri sinib ob‟ektning ichiga ketishi yoki 

kaytishi  mumkin.  Ob‟ektdan  qaytgan  nur  yana  to‟g‟ri  chiziqli  tarqalib  keyingi 

ob‟ektga tegishi mumkin va xokazo. Oxirida nurlarning bir qismi nazoratchi ko‟ziga 

tushib  unda  tasvirni  xosil  qiladi.  Agar  nazoratchi  ko‟zi  oldida  tasvir  tekisligini 

joylashtirsak  uni  kesib  o‟tgan  nurlar  unda  tasvirini  paydo  qiladi.  Yukorida  aytib 

o‟tilgan  jarayon  nurlarni  to‟g‟ri  yo‟nalishini  kuzatish  deyiladi.  Bu  xolda  yorug‟lik 

manba‟sidan  tarqalgan  ko‟pgina  nurlar  ob‟ektlarga  tushmasligi  yoki  nazoratchi 

ko‟ziga yetib kelmasligi mumkin. 

Shuning  uchun  kompyuter  grafikasida  faqat  foydali  nurlar,  yani  nazoratchi 

ko‟ziga  tushuvchi  nurlar  hisobga  olish  tavsiya  qilinadi.  Va  shu  sababli  nurlarni 

yo‟nalishini  kuzatish  teskari  bajariladi,  yani  yorug‟lik  manba‟sidan  emas  nazoratchi 

ko‟zidan boshlab biror bir ob‟ektning nub bilan kesilish nuqtasiga qadar. 

Yuqorida  aytib  o‟tilgan  jarayon  nurning  yo‟nalishini  teskari  kuzatish  yoki 

shunchaki nurning yo‟nalishini kuzatish deyladi. Aynan shu usulni quyda ko‟ramiz: 

Nurni  yo‟nalishini  kuzatish  usulida  ob‟ektning  ixtiyoriy  nuqtasining 

yorug‟ligini va berilgan yo‟nalishida undan qaytuvchi yorug‟lik energiyasini qismini 

aniqlash  masalasi  ko‟riladi.  Bu  energiya  ikkita  qismdan  tashkil  topadi-bevosita 

(dastlabki)  yorug‟lik,  yani  yorug‟lik  manba‟sidan  bevosita  olinuvchi  energiya  va 

ikkinchi  yorug‟lik,  yani  boshka  ob‟ektlardan  keluvchi  energiya.  Bu  bo‟lish  nisbiy. 

Ma‟lumki, bevosita yorug‟lik tasvirga katta xissa qo‟shadi. 

---