Toshkent axborot texnologiyalar universiteti samarqand filiali

ma’lumotlar ustidagi amallarni bajarish operatorlar zimmasiga yuklatiladi. 

Dasturlash tillaridagi har bir operator ma’lumotni qayta ishlash 

jarayonining mustaqil bosqichi bo‘lib, mantiqan yakunlangan hisoblanadi. 

---

 

49 

Dasturda yozilgan operatorlarni to‘g‘ri talqin qilish uchun ularni yozish 

qoidalari (operatorning sintaksisi) qat’iy aniqlangan bo‘lishi shart. 

Shunday qilib aytish mumkinki, dastur bu – turli xil vazifalarni 

bajaruvchi va yagona maqsadga eltuvchi operatorlarning to‘plamidir.  

Dasturni bajarish bo„limi xizmatchi so„zlar begin va end ichiga joylashgan 

operatorlar  ketma-ketligini  bajarishga  keltiriladi.  Operatorlar  bir-biridan  «;» 

(nuqta-vergul) belgisi yordamida ajratiladi.  

::=begin ; {,;} end. 

Funksional  vazifalari  bo„yicha  Paskal  tilidagi  operatorlar  quyidagi 

guruhlarga bo„linadi: o„zlashtirish, kiritish-chiqarish, boshqarish. 

O‟zlashtirish operatorlari – dasturda o„zgaruvchilarga ma‟lum qiymatlarni 

o„zlashtirish uchun ishlatiladi.  

Kiritish-chiqarish 

operatorlari 

– 

tezkor 

xotiraga 

boshlang„ich 

ma‟lumotlarni  kiritadi  va  chiqaruvchi  qurilmalarga  hisoblashlar  natijasini 

chiqaradi. 

 

3.2.1-rasm. Operatorga oid tushunchalarning mantiqiy sxemasi. 

 

Boshqarish  operatorlari  –  dastur  operatorlarini  ketma-ket  bajarilishini 

tashkil etadi (shartli o„tish, takrorlanish operatorlari). 

---

 

50 

O‟z  tarkibiga  ko„ra  operatorlar  ikki  turga  bo„linadi:  oddiy  va  murakkab 

(tarkiblashgan). 

Tarkibida  boshqa  operatorlar  bo„lmagan  operatorlar  oddiy  operatorlar 

deyiladi.  

Bir yoki bir nechta operatorlardan iborat operatorlar murakkab operatorlar 

deyiladi.