Toshkent arxitektura-qurilish instituti

1.12. Binolarning bosh tarxlarini loyixalash 
Bosh planlarning chizmalarida mavjud bino va inshootlar, muhandislik 
tarmoqlari va transport qurilmalarini tasvirlash va belgilash uchun topografik 
planlarda qo‘llaniladigan shartli belgilardan foydalaniladi. Mavjud temir yo‘llarni 
1:1000, 1:500 masshtablarda bitta uzluksiz ingichka chiziq bilan tasvirlash mumkin. 
Loyihalanadigan xududlar va chegaralarni tasvirlash uchun bosh plan 
chizmalarida qo‘llaniladigan shartli grafik tasvirlar 2-jadvalda keltirilgan. 
2-jadval 
Loyihalanadigan xududlar va chegaralarning shartli grafik tasvirlari 
Tasvirning nomi
Belgilanishi 
va tasvirlanishi 
O‘lchami, mm 
1:500 - 
1:2000 
1:5000 - 
1:10000 
Xudud: 
aholi 
yashash 
sanoat 
kommunal
ombor 
dam olish 
zonasi uchun 
- 
- 

---

57 
O‘tqazilgan 
daraxtlar: 
hamma 
foydalanadigan 
maxsus 
maqsadda
- 
- 
Shahar 
markazi va 
turar-joy
markazlarin
ing xududlari 
Qabriston
Shahar 
chegarasi 
Chegara: 
foydalanila
digan va 
ajratilgan yer
qo‘riqlanad
igan sanitar zona
sanoat 
maydoning 
shartli chegarasi 
Qurilishnin
g loyiha qizil 
chizig‘i 

---

58 
Bino va inshootlarning bosh plan chizmalarida qo‘llaniladigan shartli grafik 
tasvirlari 3-jadvalda keltirilgan. 
3- jadval 
Bino va inshootlarning shartli grafik tasvirlari 
Nomi 
Belgilanishi va 
tasvirlanishi 
1. Bino (inshoot) 
a) yer ustidagi 
b) yer ostidagi 
v) binoni ayvonli qismi 
2. Ayvon 
3. Bino(inshoot) birinchi qavati sathidagi o‘tish 
joyi 
4. O‘tiladigan joy (binolarni birlashtiruvchi uzun 
tor yo‘lak) 
5. Minora, machta 
6. Kranni estakadasi (osma ko‘prik) 
7.Bino (inshoot) dagi baland platforma 
8. Pandusli platforma 

---

59 
9. Tirgak devor 
10. Kontrbanket, kontrfors 
11. Qirg‘oqni mustahkamlash, jarlikni 
mustahkamlash 
Eslatma. Ko‘p nuqta o‘rniga mustahkamlash 
uchun ishlatilgan materialning nomi qo‘yiladi. 
12. Qiyalik havon 
a) Uyib yasaladigan tepalik 
b) O‘yilgan chuqurlik 
Eslatma. Ko‘p nuxta o‘rniga chuqurlik yoki 
tepalik yasalgan materialning nomi qo‘yiladi. 
13. Territoriya to‘sig‘i darvozasi bilan 
14. Maydon, yo‘lak, yo‘llar: 
a) qoplamasiz (tuproq yo‘l); 
b) chaqirtosh bilan qoplangan; 
v) toshtaxta bilan qoplangan; 
g) asbob uskunalar bilan quyilgan 
 

---

60 
Obodonlashtirish va ko‘kalamzorlashtirish elementlarining shartli belgilari va 
grafik tasvirlari 4-jadvalda keltirilgan. 
Vertikal planlashtirish bosh planida ko‘rsatiladigan elementlar va suv ketkazish 
inshootlarini tasvirlash uchun qo‘llaniladigan belgilar va shartli grafik tasvirlar 5-
jadvalda keltirilgan.