Toshkent arxitektura qurilish instituti

tosh  bilan  ishlovchilar
, 
duradgorlar,  yer  qazuvchilar  (odatda,  yer  qazuvchilar  o‘zlarining  yer  qazish 
asboblari va tuproq qatlamini tashish uchun mo‘ljallangan aravalari yordamida 
ish  olib  borishgan)  va  boshqa  ixtisoslikdagi  ishchilarga  ega  bo‘lgan 
artellar 
bilan shartnomlar imzolash asosida bajarilgan. Bu davrda qurilish tashkilotlarida 
qurilishning  xususiy  kapitalistik  tavsifda  tashkil  qilinishidan  davlat  shakliga 
o‘tkazilishiga katta e’tibor qaratilgan. Bu holatda qurilish tashkilotlarini qanday 

---

9 
 
uslubda  va  qanday  qilib  tuzib  chiqish  masalasi  eng  zaruriy  va  bahs–
munozaralarga sabab bo‘luvchi masala hisoblangan. 
1917  –  yil  dekabr  oyida  Sobiq  Oliy  Xalq  Xo‘jaligi  Kengashi  (OHXK) 
tashkil  qilinib,  uning  tarkibida  Umumiy  holatda  foydali  hisoblangan  davlat 
miqyosidagi inshootlar kenja bo‘limi tuzilgan, 1918 – yilga kelib esa – OHXK 
tarkibida  Davlat  inshootlari  qo‘mitasi  (
Davlatinshootqo‘mita
)  tashkil  qilingan, 
bu  qo‘mita  qurilishlarning  rejalashtirilishi,  ishlab  chiqarish  ishlarining 
loyihalarini  tekshrib  chiqish  va  tartib–qoidalarni  o‘rnatish  masalalari  bilan 
shug‘ullangan.  
Joylarda  ushbu  qo‘mitaning  Gubernya  darajasidagi  bo‘linmalari  tashkil 
qilinib,  ularning  tarkibiga  135  ta  qurilish  idoralari  kiritilgan.  Shunday  qilib, 
mamlakatda dastlab qurilish ishlari hududiy tamoyil asosida tashkil qilingan. Bu 
tizim  1922  –  yilgacha  saqlanib  qolingan,  garchi  bunda  davlat  miqyosidagi 
idoralar bilan birgalikda xususiy firmalar va artellar ham o‘z faoliyatlarini olib 
borishgan  bo‘lsada,  o‘z  mazmun–mohiyatiga  ko‘ra,  ularning  barchasi  qurilish 
ishlarining yagona boshqaruv markaziga biriktirilishini ifodalab bergan. 
1920-yilda  GOELRO  (elektrifikastiyalash)  rejasi  tasdiqlangan  bo‘lib,  bu 
reja  o‘sha  davrda  o‘z  muddatidan  kechiktirmasdan  bajarilishi  mo‘ljallangan 
yirik hajmdagi qurilishni o‘z ichiga olgan. GOELRO rejasi va Xalq komissarlari 
Kengashi  (
Sovnarkom
)  tomonidan  chiqarilgan  –  «Respublikalarning  yagona 
qurilish rejasi haqida»gi Dekreti qurilishning istiqbolli rejalashtirilishi va uning 
moddiy-texnik bazasini yaratish davrining boshlanishi hisoblanadi (1921-yil), bu 
hujjatlar  asta–sekin  industrial  asosdagi  qurilishga  o‘tish  bo‘yicha  qurilishning 
rivojlanishi bosh yo‘nalishlarini belgilab bergan.  
1923-yilda  davlat  tashkilotlari  birlashtirilishi  asosida  Butun  Rossiya 
miqyosidagi davlat qurilish idorasi – 
Davlatqurilish
 (
Gosstroy
) tashkil qilingan 
bo‘lib,  uning  rahbarligi  ostida  mamlakatning  asosan  sanoat  –  ishlab  chiqarish 
hududlarida  yuzlab  ob’yektlar  bunyod  etilgan. Qayta  tiklash davrida zavod  va 

---

10 
 
fabrikalarning qayta qurilishi (
rekonstruksiya
)  va kapital ta’mirlanishi bo‘yicha 
amalga  oshirilgan  ishlar  ustuvorlik  qilgan,  biroq  ushbu  davrda  bir  qator  yirik 
ob’yektlarning  ham  qurilishi  boshlangan.  1927-yilga  qadar  2000  dan  ortiq 
korxonalar qurib bitkazilgan bo‘lib, ular orasida Moskva yoritkichlar (
projektor
) 
zavodi,  Yaroslav  motor  zavodi  va  boshqalarni  ko‘rsatib  o‘tish  mumkin.  Bu 
yillarda qurilishlar ko‘lami har yili o‘sib borishi qayd qilinadi.  
Bunday  ko‘rinishdagi  yirik  zavodlar  uchun  –  Yugstal,  Metallurgstroy, 
Ximstroy, Teplobeton, Tekstilstroy, Vodokanalstroy, Stroitel (Moskva hududida 
sanoat inshootlari qurilishi), Mosstroy (Moskva hududida turar-joylar qurilishi) 
va  boshqa  ko‘plab  qurilish  sohasi  bo‘yicha  ixtisoslashtirilgan,  yangi  pudratchi 
qurilish trestlari tashkil qilingan. Ularning tashkil qilinishi bilan Davlatqurilish 
(